İMZALAN GİZLİ ANTLAŞMALAR VE ONLARI GEÇERSİZ KILAN WİLSON İLKELERİ
Birinci Dünya Savaşı sırasında İtilaf Devletleri kendi aralarında çıkar birliği yapmış ve Osmanlı Devleti topraklarını paylaşmak için gizli antlaşmalar imzalamışlardır.
İçindekiler
GİZLİ ANTLAŞMALAR
BOĞAZLAR ANTLAŞMASI (İSTANBUL ANTLAŞMASI) (1915)
- Rusya, İngiltere ve Fransa arasında yapılmıştır.
- Boğazlar ve çevresi Rusya’ya bırakılmıştır. Böylece Rusya’nın İttifak grubuna geçmesini engellenmiştir.
- Yapıldığı bilinen ilk gizli antlaşmadır.
LONDRA ANTLAŞMASI (1915)
- İngiltere, Rusya ve İtalya arasında imzalanmıştır.
- Oniki Ada ve Antalya İtalya’ya bırakılmış ve böylece İtalya İtilaf bloğuna çekilmiştir.
SYKES – PICOT ANTLAŞMASI (1916)
- Sykes – Picot Birinci Dünya Savaşı’nda yapılan gizli antlaşmalar arasındadır.
- İngiltere ile Fransa arasında yapılmıştır.
- Amaç, Orta Doğu’nun paylaşılmasıdır.
- Sykes Picot Antlaşması’na göre:
- Musul hariç tüm Irak İngiltere’ye bırakılmıştır.
- Adana, Hatay, Lübnan ve Suriye kıyıları Fransa’ya bırakılmıştır.
- Hicaz’ın serbest bölge olmasına karar verilmiştir.
- Musul, Ürdün ve Suriye’de Arap birliği kurulmasına fakat bu birliğin denetiminin İngiltere ve Fransa’da olmasına karar verilmiştir.
PETROGRAD ANTLAŞMASI (1916)
- Birinci Dünya Savaşı gizli antlaşmaları arasında olan Petrograd Antlaşması İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanmıştır.
- İngiltere ve Fransa’nın Sykes – Picot Antlaşması ile Orta Doğu’da elde edecekleri çıkarların karşılığında Doğu Karadeniz, Erzurum, Van ve Bitlis’i Rusya’ya vermişlerdir.
MAC MAHON ANTLAŞMASI (1916)
- Mac Mahon Antlaşması Emir Şerif Hüseyin il e İngiltere tarafından yapılmıştır.
- İngiltere, Osmanlı’ya karşı yanlarında olmaları karşılığında bağımsız bir Arap devleti kuracaklarının sözünü vermiştir.
SAİNT JEAN DE MAURİENNE ANTLAŞMASI (1917)
- İngiltere, İtalya ve Fransa arasında İtalya’nın Sykes Picot’a tepki göstermesi üzerine imzalanmıştır.
- Antlaşmaya göre Oniki Ada, Antalya, İzmir, Aydın ve Muğla İtalya’ya bırakılacaktı. Ancak Rusya’nın da bu antlaşmayı onaylaması gerekiyordu. Rusya’nın bu antlaşmanın yapılmasından kısa bir süre sonra savaştan çekilmesi sebebiyle Saint Jean De Maurienne’de imzası bulunmamaktadır.
NOT: Gizli antlaşmaların dışında Filistin toprakları üzerinde kurulması planlanan İsrail devletinin temeli sayılan Balfour Deklerasyonu yayımlanmıştır.
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA İMZALANAN GİZLİ ANTLAŞMALAR DÜNYAYA NASIL DUYURULDU?
Gizli antlaşmaların yapıldığı dönemde var olan Çarlık Rusya’da Bolşevik İhtilali çıkmış ve yönetimi ele geçirmişlerdir. Yönetimi ele geçiren Bolşevikler Gizli antlaşmaları dünyaya ilk kez duyuranlar olmuştur. Amaç ise dünya kamuoyuna Çarlık Rusya, İtalya, İngiltere ve Fransa’nın gerçek yüzünü göstermektir.
Amerika tarafından hazırlanan Wilson İlkeleri ise gizli anlaşmalara karşı verilen ilk resmi tepki olmuştur.
WİLSON İLKELERİ (8 OCAK 1918)
Birinci Dünya Savaşı sonucunda yapılacak antlaşmaların belirlenmesi için Amerika Birleşik Devleti Başkanı Wilson tarafından yayınlanan 14 maddelik bir bildiridir.
Wilson İlkeleri Maddeleri ve Yorumları
*Aşağıdaki maddeler Wilson İlkelerinin bire bir maddeleri değildir. Kolay anlaşılması bakımından basitleştirilmiştir.
- Savaşı kazanan devletler, yenik devletlerden toprak ve savaş tazminatı almamalıdır. Bunların yerine yıkım bedeli alınmalıdır.
‘’Bu madde ile manda ve himaye fikri ortaya çıkmıştır.’’
- Yapılacak barış görüşmeleri kamuoyuna açık olmalıdır, gizli antlaşmalar yapılmamalıdır.
‘’Gizli antlaşmalar uluslararası hukuka aykırı olduğu için artık yapılmamalıdır.’’
- Belçika’ya tam bağımsızlık verilmelidir.
- İtalya’nın sınırları ulusal esaslara göre tekrar çizilmelidir.
- Almanya’dan bağımsız bir Polonya Devleti kurulmalıdır.
‘’Bu madde İkinci Dünya Savaşı’nın çıkış sebepleri arasındadır.’’
- Devletlerarası sorunların çözümü için uluslararası bir teşkilat kurulmalıdır.
‘’Bu madde ileride Milletler Cemiyeti’ne dönüşecek olan Cemiyet-i Akvam’ın temelidir.’’
- Her millet kendi geleceğine karar vermelidir.
- Almanya’nın Fransa’dan aldığı Alsace – Lorainne Fransa’ya iade edilmelidir.
- Osmanlı Devleti’nde Türklerin çok olduğu yerlerde Türkler, azınlıkların çok olduğu yerlerde azınlıklar egemenlik kazanmalıdır.
- Çanakkale Boğazı, tüm gemilere ve ticarete açık olmalıdır.
‘’Bu ilke ile Osmanlı Devleti’nin egemenlik hakları sınırlandırılmıştır.’’
NOT: Wilson İlkeleri savaşın durdurulmasında etkili olmuştur. Fakat savaş sonucunda uygulanmamıştır. Avrupalı devletlerin ilkelere uymaması üzerine Amerika Birleşik Devletleri Monreo Doktrini yayınlayarak bu ortamdan çekilmiştir.
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUCUNDA KURULAN YENİ DEVLETLER
Savaş sonucunda Osmanlı Devleti, Rusya, Almanya ve Avusturya – Macaristan dağılmış, yeni devletler kurulmuştur. Birinci Dünya Savaşı’nın ardından kurulan yeni devletler; Polonya, Türkiye, Sovyet Rusya, Çekoslovakya, Avusturya, Macaristan, Litvanya, Estonya, Yugoslavya’dır. Savaş sonucunda Osmanlı Devleti dağılmış ardından verilen Kurtuluş Savaşı mücadelesi ile Yeni Türk Devleti kurulmuştur.
NOT 1: Wilson İlkelerine göre kurulacak olan bağımsız devlet sadece Polonya’dır.
NOT 2: Pakistan, Hindistan, İsrail devletleri İkinci Dünya Savaşı’nın ardından kurulan devletlerdir.
Bir sonraki kpss tarih konusu Birinci Dünya Savaşı’nın sonu ve Mondros Ateşkesi ile devam etmektedir. I. Dünya Savaşı’nda bloklaşmalar için buraya, Birinci Dünya Savaşı Cepheleri içinse buraya tıklayabilirsiniz.