MİLLİ MÜCADELEYE HAZIRLIK VE AMASYA GENELGESİ

13 Kasım 1918 tarihinde Mustafa Kemal’in İstanbul’a gelmesi emredilmiştir. Fakat Sadrazam Tevfik Paşa sürekli Mustafa Kemal’in hareketleri izletiyor ve İstanbul halkının Milli Mücadeleye dair bir inanç taşımıyordu. Bunun üzerine Mustafa Kemal arkadaşı Rasim Ferit Bey’e ‘’Hata ettim, İstanbul’a gelmemeliydim. Ne yapıp edip Anadolu’ya dönmenin bir çaresini bulmalıyım.’’ demiştir. Mustafa Kemal çare arayışındayken Tevfik Paşa Hükümeti yerine Damat Ferit Paşa Hükümeti gelmiştir. Damat Ferit ile Sultan Vahdettin ile görüşmelerde bulunan Mustafa Kemal 9. Ordu Müfettişliğine getirilmiştir. Bu yazımızda 9. Ordu Müfettişliği hakkında vereceğimiz kısa bilginin ardından Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı, Samsun Raporu ve Amasya Genelgesi konularını anlatacağız. Öncelikle daha sonraki yazılarımız ile devam edeceğimiz Milli Mücadele’ye Hazırlık Dönemi’nin kronolojik sıralamasını yapalım.

1. Mustafa Kemal’in İstanbul’a Gelişi ve 9. Ordu Müfettişliğine Atanması
2. Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışı (19 Mayıs 1919)
3. Samsun Raporu (20 – 22 Mayıs 1919)
4. Havza Genelgesi (28 – 29 Mayıs 1919)
5. Amasya Genelgesi (Amasya Tamim-i Bildirgesi) (22 Haziran 1919)
6. Erzurum Kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919)
7. Sivas Kongresi (4 – 11 Eylül 1919)
8. Amasya Görüşmesi ve Protokolü (20 – 22 Ekim 1919)
9. Anadolu’daki Diğer Kongreler
10. Sivas Komutanlar Toplantısı (16 – 28 Kasım 1919)
11. Temsil Heyeti’nin Ankara’ya Gelişi (27 Aralık 1919)
12. Son Osmanlı Mebusan Meclisi ve Misak-ı Milli (12 Ocak 1920)
13. İstanbul’un Resmen İşgali (16 Mart 1920)
14. Mebusan Meclisi’nin Dağıtılması (11 Nisan 1920)

MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’A GELİŞİ VE 9. ORDU MÜFETTİŞLİĞİ

• Mustafa Kemal, İstanbul’a geldiğinde Boğaz’da İtilaf Devletlerinin gemileri ile karşılaşmıştır. Gördüğü manzara üzerine yaveri Cevat Abbas’a dönerek ‘’Geldikleri gibi giderler.’’ demiştir.
• Anadolu’ya dönmeyi isteyen Mustafa Kemal, merkezi Erzurum olan 9. Ordu Müfettişliğine atanmıştır. (İsmi daha sonra Ordu Müfettişliği olarak değişecektir.)
• Ordu Müfettişliği’nin yetki alanı olan şehirler:

9. ORDU MÜFETTİŞLİĞİ YETKİ ALANLARI
Samsun	Trabzon	Kastamonu
Ankara	Sivas	Erzurum
Van	Bitlis	Diyarbakır

• Mustafa Kemal, 9. Ordu Müfettişliği yetkisi kapsamında 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmıştır.
• Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı Milli Mücadelenin fiilen başlangıcı sayılır.

MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 Mayıs 1919)

• 19 Mayıs’ta Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı gerçekleşmiştir. Böylece Milli Mücadele fiilen başlamıştır.
• Buraya İstanbul Hükümeti tarafından görevlendirilerek gönderilmiştir. Amaç buradaki Türk – Rum çatışmasının engellenmek istenmesidir.
• Yaptığı incelemeleri İstanbul Hükümeti ile paylaşmak amacıyla Samsun Raporu’nu oluşturmuştur.

SAMSUN RAPORU (20 – 22 MAYIS 1919)

• Mustafa Kemal’in İstanbul Hükümeti’ni bilgilendirmek amacıyla oluşturduğu bu rapor, İzmir İşgalinin haksızlığını içermektedir. Ardından ise İngilizlerin bölgede haksız yere asker çıkarmış olduğunu belirtmiştir.
• Yetki alanına girmeyen İzmir hakkında raporda fikir sunmuş olması Mustafa Kemal’in yetkisi dışında hareket ettiğini gösterir.
• Samsun Raporu bir araştırma raporudur ve Milli Mücadelenin ilk yazılı belgesidir.
• Mustafa Kemal, incelemelerinin ardından güvenlik gerekçesiyle Havza’ya geçmiştir.

Havza’ya gelen Mustafa Kemal burada milli bilinci uyandırmak amacıyla Havza Genelgesi’ni yayımlamıştır.

MUSTAFA KEMAL’İN 1919’DA YAYIMLADIĞI GENELGELER: HAVZA VE AMASYA GENELGESİ

Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun’a çıkmış ardından ise güvenlik gerekçesi sebebiyle Havza’ya gelmiştir. 28 Mayıs tarihinde burada Havza Genelgesi, 22 Haziran tarihinde ise Amasya’da Amasya Genelgesi Mustafa Kemal Paşa tarafından yayımlanmıştır.

HAVZA GENELGESİ (28 – 29 MAYIS 1919)

• Mustafa Kemal Paşa, milli bilinci uyandırmak için Havza’da bir genelge yayımlamıştır.
• Havza’da İzmir’in işgali ilk defa protesto edilmiştir.
• Genelgede protesto ve mitingler yapılmalı fakat azınlıklara kesinlikler dokunulmamalı maddesi yer almaktadır. Bunun sebebi ise İtilafların kargaşadan yararlanmamasını sağlamaktır.
• Ayrıca Havza Genelgesi maddeleri içerisinde silah ve cephaneleri teslim etmemelerini, protesto için telgraflar çekilmesini, Kuvay-i Milliye birlikleri kurulması yer almaktadır.
• Mustafa Kemal halktan işgalleri protesto etmelerini ve miting düzenlenmelerini istemesi hükümeti rahatsız etmiş ve İstanbul’a geri çağrılmıştır. Çağrıya uymayan Mustafa Kemal Amasya’ya geçmiştir. Bu durum Kemal Paşa’nın Mondros’a ve İstanbul Hükümeti’ne karşı gösterdiği ilk resmi tepki olmuştur.

NOT: Havza Genelgesi önemi Milli Mücadelenin ilk genelgesi olmasıdır.

• Mustafa Kemal, Havza Genelgesi’ni tek başına yayımlamıştır. Bu durum O’nu hayalperest gösterdiği için milli mücadeleyi kişiselleştirmekten çıkarması gerektiğini anladı. Ve milli mücadeleyi ulusallaştırmak için Amasya’ya doğru yola çıktı.

AMASYA GENELGESİ (AMASYA TAMİM – İ BİLDİRGESİ) (22 HAZİRAN 1919)

• Amasya Genelgesi Mustafa Kemal ve silah arkadaşları tarafından 22 Haziran 1919 tarihinde yayımlanmıştır.
• Ali Fuat Cebesoy, genelgeyi onaylayan grup için Mukaddes İttifak terimini kullanmıştır.
• Genelgeyi kaleme alan kişi Mustafa Kemal’in yaveri Cevat Abbas Bey’dir.
• Amasya Genelgesi önemi ve amacı ise milli mücadelenin kişisellikten çıkmasıdır.
• Amasya Genelgesi kararları:

Aşağıdaki Amasya Genelgesi maddeleri anlaşılması bakımından basitleştirilmiştir.

Amasya Genelgesi Maddeleri

• Vatanın bütünlüğü milletin istikbali tehlikededir.

‘’Milli Mücadelenin gerekçesi belirtilmiştir.’’

• İstanbul Hükümeti üzerine düşen görevi yerine getirememektedir.

‘’Milli Mücadelenin bir başka gerekçesidir.’’

• Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.

‘’Milli mücadelenin yönetimi belirlenmiştir.’’

• Doğu illeri adına Erzurum’da toplanacak kongreye delege gönderilecektir.
• Sivas’ta ulusal bir kongre düzenlenecektir. Bu kongreye her sancaktan halkın güvenini kazanmış 3 kişi katılacaktır.
• İstanbul Hükümeti görevini yerine getiremezse her türlü yetki ve denetimden uzak yeni bir kurul oluşturulacaktır.

‘’Temsil Heyetinin temeli bu madde ile atılmıştır.’’

• Askerler ve sivil yöneticiler görev yerlerini terk etmeyecek ve ordular kesinlikle dağıtılmayacaktır.

NOT: ‘’ Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.’’ maddesi ile Ulusal Egemenlik fikri ilk kez ortaya atılmıştır.

Amasya Genelgesi Önemi

• Amasya Genelgesi ile Milli Mücadelenin amacı, yöntemi ve gerekçesi belli ileride ulus egemenliğine dayalı bir devletin kurulacağının ilk işareti de verilmiştir.
• Milli Mücadelenin neden ve programını gösteren bir belgedir.
• Mücadelenin amaç ve yöntemi belirlendi.
• Üstü kapalı da olsa ilk defa ulusal egemenliğe dayalı devlet rejimine geçileceği duyuruldu.
• Rejim değişikliğinden bahsettiği için İhtilal Bildirisi olarak da kabul edilir.
• Temsil Heyeti’nin oluşturulması ilk defa gündeme gelmiştir.
• İlk kez ulusal bir kongrenin toplanması istenmiştir. (Sivas)
• Yeni Türk Devleti’nin kurulması yolunda atılan ilk adımdır.
• İstanbul Hükümeti’nin görevini yerine getiremediği ilk kez dile getirilmiştir.

Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’nin ardından ‘’Artık İstanbul Anadolu’ya hakim değil, bağlı olmak zorundadır.’’ demiştir.

Amasya Genelgesi Mustafa Kemal’in 9. Ordu Müfettişliği görevi ile yaptığı son resmi görevidir.

Mustafa Kemal, Havza ve Amasya Genelgesi ardından Erzurum Kongresi için yola çıkmıştır. Bir sonraki konumuz olan Milli Mücadele Dönemi kongrelerine gitmek için buraya tıklayabilirsiniz.