MONDROS SONRASINDA KURULAN YARARLI CEMİYETLER VE ZARARLI CEMİYETLER

Mondros sonrasında aynı görüşe sahip kişiler tarafından birçok cemiyet kurulmuştur. Mondros Ateşkes Antlaşması ardından kurulan cemiyetlerden bazıları ülke geleceği için yararlı cemiyetler bazıları ise zararlı cemiyetler olmuştur. Mondros mütarekesi’nden sonra kurulan cemiyetler hangileridir? Hangi cemiyetler milli mücadele için yararlı hangileri zararlıdır?

Mondros sonrası kurulan cemiyetler hangileridir?

YARARLI CEMİYETLER

İZMİR REDD-İ İLHAK CEMİYETİ

• Nurettin Paşa’nın gayretleriyle kurulmuştur.
• İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin devamıdır.
• Redd-i İlhak Cemiyeti’nin amacı İzmir’in Yunanlar tarafından ilhak edilmesini önlemektir.
• Balıkesir Kongreleri ve Alaşehir Kongresini düzenlemiştir.
• Kuvayi Milliye hareketinin başlamasında etkili olan yararlı cemiyet İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti olmuştur.

TRABZON MUHAFAZA-İ HUKUK CEMİYETİ

• Amacı, Karadeniz Bölgesi’nde kurulması planlanan Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını engellemek
• Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti Erzurum Kongresi’nin toplanmasında etkili olan cemiyetlerdendir. 

DOĞU ANADOLU MÜDAFAA-İ HUKUK CEMİYETİ

• Amaçları Doğu Anadolu’da Ermenistan devletinin kurulmasını engellemek
• Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti ile birlikte Erzurum Kongresi’nin toplanmasında etkili olmuştur.
• Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Vatan (La Pays), Hadisat ve Albayrak gazetelerini çıkarmıştır.

TRAKYA PAŞAELİ MÜDAFAA-İ HUKUK CEMİYETİ

• Trakya’yı Yunan işgalinden kurtarmak amacıyla kurulmuştur.
• Mavri Mira Cemiyeti’nin zararlı faaliyetlerini önlemeye çalışmışlardır.
• Kurulmasında Kuvay-ı Milliye şeflerinden Cafer Tayyar etkili olmuştur.
• Eğer Osmanlı Devleti yıkılırsa Trakya Cumhuriyeti adında yeni bir devlet kuracaklarını ilan etmişlerdir.
• Edirne Kongresi ve Lüleburgaz Kongresi Trakya Paşaeli Cemiyeti tarafından düzenlenmiştir.
• Düzenlenen Edirne Kongresi’nde TBMM’ye bağlılık yemini etmişlerdir.
• Yeni Edirne ve Ahali gazetelerini çıkarmışlardır.

KİLİKYALILAR CEMİYETİ

• Milli Mücadele Dönemi’nde kurulan yararlı cemiyetler arasındadır.
• Rıfat Menemencioğlu ve Ali Fuat Paşa’nın yardımlarıyla kurulmuştur.
• Amaçları Çukurova Bölgesi’nin düşmanlardan kurtulmasıdır.
• Pozantı Kongresi Kilikyalılar Cemiyeti tarafından düzenlenmiştir.

ANADOLU KADINLARI MÜDAFAA-İ VATAN CEMİYETİ

• Melek Reşit Hanım tarafından kurulmuştur.
• Mustafa Kemal’in Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti’nin kurulması için teşvikte bulunmuştur.
• Kuruluş yeri Sivas’tır.
• Osmanlı Devleti’nin kurulmasında etkili olan gruplar arasında bulunan Bacıyan-ı Rum’un devamı niteliğindedir. 

MİLLİ KONGRE CEMİYETİ

• Kurucusu Esat Işık’tır.
• Anadolu işgallerini basın ve yayın yoluyla protesto etmiştir.
• Misak-ı Milli’nin kabulünde etkili olmuştur.
• Dr. Esat Işık Raporu bu cemiyete aittir.
• İşgaller karşısında direniş yetersiz kalırsa Kuvayi Milliye’yi oluşturacaklarını söylemişlerdir.
• Kuvay-i Milliye terimini kullanan ilk cemiyettir.
• Tüm cemiyetlerin birleşmesi fikrini ortaya atan cemiyet Milli Kongre Cemiyeti olmuştur.

GİZLİ KARAKOL CEMİYETİ

• Kara Vasıf Bey tarafından kurulmuştur.
• Zabitan adı verilen silahlı kuvvetleri vardır.
• İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve cephane kaçırmışlardır.

MİLLİ MÜDAFAA CEMİYETİ (MİM MİM GRUBU)

• Mim Mim Grubu İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve cephane sevkiyatı ile istihbarat sağlama işleri yapmıştır.

KARS İSLAM ŞURASI

• Mondros’tan sonra Yakup Şevki Paşa önderliğinde kurulmuş ve ilk yararlı cemiyet olmuştur.
• İlk toplantılarında Milli İslam Şurası Hükümeti, ikinci toplantılarında Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümeti’ni kurmuşlardır.
• Erzurum Kongresi’ne temsilci gönderen yararlı cemiyetler arasında yer almaktadır.

MENTEŞELİLER CEMİYETİ

• Muğla ve çevresinde kurulmuştur.
• Amaçları bölgeyi düşman işgalinden kurtarmaktır. 

İSTİHLASİ VATAN CEMİYETİ

• Manisa merkezli yararlı cemiyettir.

VAHDET-İ MİLLİYE (MİLLİ BİRLİK) CEMİYETİ

• Ahmet Rıza Bey tarafından kurulmuştur.

NOT: Yararlı cemiyetlerin hepsi bölgesel nitelikli olup, kendi bölgelerini kurtarmayı amaç edinmiştir. Bütün yararlı cemiyetler Sivas Kongresi’nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleşmiştir.

ZARARLI CEMİYETLER

Azınlıkların kurduğu zararlı cemiyetler ve Türklerin kurduğu zararlı cemiyetler olmak üzere iki başlıkta incelenir.

AZINLIKLARIN KURDUĞU ZARARLI CEMİYETLER

Azınlıkların kurduğu cemiyetler iki şekilde kurulmuştur:

• İtilaf Devletlerinin desteğini alarak
• Wilson İlkelerini avantaja çevirerek

ETNİK-İ ETERYA CEMİYETİ

• Rumlar tarafından kurulan cemiyettir.
• İlk olarak 1814 yılında Aleksander İpsilanti tarafından Filik-i Eterya isminde kurulmuştur.
• 1829 yılında Yunanistan’ın bağımsız olmasını sağlayan, 1896 yılında ise Girit İsyanının çıkmasına sebep olan cemiyettir.
• Amaçları Rumların yaşadığı tüm topraklara sahip olarak eski Bizans’ı canlandırmaktır.

MAVRİ MİRA CEMİYETİ (KARA GÜN CEMİYETİ)

• Rumlar tarafından kurulan bir başka cemiyettir.
• Mavri Mira Cemiyeti İstanbul’da bulunan Fener Rum Patrikhanesi’ne bağlı olarak kurulmuştur.
• Amaçları Megola İdea’yı gerçekleştirerek eski Bizans İmparatorluğu’nu canlandırmaktır.

Mavri Mira Cemiyetine Bağlı Olarak Çalışan Örgütler

Yunan (Rum) Göçmenler Komisyonu Rum Okulları İzcilik Kolları Yunan Kızılhaç Örgütü Trakya Komitesi Anadolu Rum Kiliseleri

RUM PONTUS CEMİYETİ

• Rumlar tarafından kurulmuştur.
• Trabzon’da Pontus Rum Devleti kurmayı amaçlar.
• Yararlı cemiyetler arasında yer alan Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti, Rum Pontus Cemiyeti’nin zararlı faaliyetlerini engellemeye çalışmıştır. 

KORDOS CEMİYETİ

• Kordos Cemiyeti’nin resmi ismi Rum Göçmenler Komisyonu’dur.
• Wilson İlkeleri maddesini kullanarak Rumları Anadolu’ya yerleştirmeyi amaçlamıştır.

HINÇAK, TAŞNAK, SÜTYUN CEMİYETLERİ

• Ermeniler tarafından kurulan cemiyetler arasındadır.
• Amaçları Büyük Ermenistan Devleti’ni kurmak ve Ermeni milliyetçiliğini yaymaktır.

ERMENİ İNTİKAM ALAYI

• Fransızların desteğini alarak Adana’da katliamlar yapmışlardır.

İSRAİL (YAHUDİ) CEMİYETLERİ

• Macabi Cemiyeti ile Alyans İsrailit Cemiyetini kapsamaktadır.
• Amaçları Anadolu’da bulunan Yahudilerin haklarını korumak ve bir Yahudi Devleti kurmaktır.

TÜRKLERİN KURDUĞU ZARARLI CEMİYETLER

Türklerin kurduğu zararlı cemiyetler dört unsur doğrultusunda kurulmuştur:

• İngilizlerin çalışmaları
• Wilson ilkeleri doğrultusunda
• Halifeliğe bağlı kalarak
• İtilaf devletlerinin mandası altına girerek

İNGİLİZ MUHİPLERİ CEMİYETİ

• Osmanlı Devleti’nin kurtuluşunun İngiliz mandasına girerek gerçekleşeceğini savunanların oluşturduğu cemiyettir.
• Cemiyet, Sait Molla tarafından kurulmuştur.
• Padişah Vahdettin, Damat Ferit cemiyetin üyeleri arasındadır.

WİLSON PRENSİPLERİ CEMİYETLERİ

• Osmanlı Devleti’nin kurtuluşunun ABD mandasına girerek gerçekleşeceğini savunanların oluşturduğu cemiyettir.
• Halide Edip’in de üyeleri arasında olduğu cemiyettir.

SULH VE SELAMET-İ OSMANİYE FIRKASI

• İsmi yararlı cemiyetler arasında olduğunu düşündürse de İngilizlerin maddi desteğini gören zararlı bir cemiyettir.
• Padişaha bağlılığı savunmuşlardır.
• Damat Ferit Hükümetini desteklemişlerdir. 

TEALİ İSLAM CEMİYETİ

• Vatanın kurtuluşunun ancak saltanat ve hilafet ile gerçekleşeceğini savunun cemiyettir.
• Türk Milli Mücadelesini engellemek istemişlerdir.

HÜRRİYET VE İTİLAF FIRKASI

• İttihat ve Terakki Fırkası karşıtları tarafından İstanbul merkezli kurulmuştur.
• İngilizler ile beraber hareket etmişlerdir.
• Alemdar ve Peyami Sabah gazetelerini çıkaran gruptur.

KÜRT TEALİ CEMİYETİ

• İngilizlerin desteği ile oluşturulmuştur.
• Wilson İlkeleri doğrultusunda Doğu Anadolu merkezli bir Kürt Devleti kurmayı planlamışlardır.

NİGEHBAN ASKERİ CEMİYETİ

• Askerlerin Bekçileri anlamına gelen emekli subaylardan oluşan cemiyettir.
• Kurtuluş Savaşı’nın yapılmasına karşı çıkmışlardır.

KUVAY-I MİLLİYE (MİLİS GÜÇLER)

Türk Milli Mücadelesinin ilk silahlı direniş gücü Kuvay-i Milliye’dir.

Kuvay-ı Milliye Neden Kuruldu?

• Tüm Anadolu toprağının işgal altında olması
• İşgal altında olan yerlerdeki insanların can ve mal güvenliğinin bulunmaması 
• İstanbul Hükümeti’nin Anadolu’da meydana gelen işgaller karşısında sessiz kalması
• Osmanlı ordularının terhis olması ile devletin düzenli ordusunun kalmayışı 

Kuvay-ı Milliye Nedir ve Özellikleri Nelerdir?

• Kuvay-ı Milliye, silahlı direniş gücüdür.
• Üyeleri gönüllülerden oluşurdu, ihtiyaçları halk tarafından karşılanırdı.
• Üyeleri arasında zorla terhis edilen askerler de bulunmaktaydı.
• Düzenli birlikler değildir, hepsi bölgesel niteliktedir.
• Bölgesel birliklerdir fakat ortak amaç doğrultusunda mücadele etmişlerdir.
• Amaçları düşman işgalinden kurtulmaktır.

Kuvay-ı Milliye’nin Sağladığı Faydalar Nelerdir?

• Düşman işgalini yavaşlattılar.
• Düzenli ordu kurulmasına zaman kazandırdılar.
• TBMM’ye karşı çıkan isyanları bastırdılar.
• Anadolu’da ulusal bilinci sağlayarak halkın milli mücadeleye olan umudunu artırdılar.

TBMM açıldıktan sonra Hamdullah Suphi Bey tarafından Kuvay-ı Milliye’den düzenli orduya geçilmesi için ilk öneri verilmiştir.

Kuvay-ı Milliye’den Düzenli Orduya Geçilmesinin Sebepleri Nelerdir?

• TBMM otoritesine saygı duymamaları
• Halktan zor kullanarak para ve mal toplamaya başlamaları
• Düşmanı yurttan atacak güce sahip olmamaları

8 Kasım 1920 tarihinde Düzenli Ordu kurulması kararlaştırılmış, bu duruma karşı çıkan bazı milis şefler TBMM’ye karşı isyan çıkarmıştır.

MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ MİLİS ŞEFLERİ

İPSİZ RECEP	Fransız gemisini alıkoymuştur. Bu yüzden TBMM tarafından Milis Yüzbaşı olarak onurlandırılmıştır.
TOPAL OSMAN	Pontus ve Koçgiri ayaklanmalarının bastırılmasında etkili olan şeftir.
YAHYA KAPTAN	Karakol Cemiyeti üyesidir. Mustafa Kemal, Nutuk eserinin yaklaşık 20 sayfasında Yahya Kaptan’dan bahsetmiştir.
CAFER TAYYAR PAŞA	Trakya bölgesinde şeflik yapmıştır. Atatürk’e karşı yapılan İzmir Suikastinin sanıkları arasındadır.

 

Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra kurulan cemiyetler burada bitmiştir. Konunun devamı olan Milli Mücadeleye Hazırlık Dönemi için buraya tıklayabilirsiniz.