OSMANLI GERİLEME DÖNEMİ ISLAHATLARI

Bu yazımızda Kpss tarih dersi içerisinde yer alan Osmanlı Gerileme Dönemi Islahatları , genel özellikleri ve padişahlarını anlatacağız.

GERİLEME DÖNEMİ ISLAHATLARI GENEL ÖZELLİKLERİ

• Avrupa (Batı) örnek alınmıştır. Böylece Batı’nın üstünlüğü kabul edilmiş oldu.
• Islahatlar baskı ve şiddet yoluyla benimsetilmeye çalışıldı.
• Duraklama dönemine göre daha köklü ıslahatlar olmuştur.
• Bilim, kültür, teknik, maliye ve askeri alanlarda yapılmıştır.
• Bu dönemde hukuk alanında ıslahat yapılmamıştır.
• Saray ve ulema çıkarlarına uymadığı için ıslahatlara karşı çıkmışlardır.
• Islahatlar kişilere bağlı kalmış ve halk desteği alınamamıştır.
• Osmanlı gerileme dönemi ıslahatları 3 – 1 – 3 – 1 – 3 olarak kodlanabilir.

3. Ahmet I. Murat 3. Mustafa I. Abdülhamid 3. Selim

III. AHMET DÖNEMİ

• Ahmet Dönemi, 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlar ve 1730 Patrona Halil isyanı ile sona erer.
• Lale Devri padişahıdır.
• Ahmet’in sadrazamı (Lale Devri sadrazamı) Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır.
• Lale Devri minyatürcüsü Levni, şairi ise Nedim’dir.

NOT: ‘’Lale Devri’’ tabirini kullanan ilk  kişi Yahya Kemal Beyatlı’dır. Eser ismi olarak kullanan ise Ahmet Refik Altınay’dır.

LALE DEVRİ (1718 – 1730)

• Sosyal ve kültürel ıslahatların yoğunlaştığı dönemdir.
• Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk özel Türk matbaası açılmıştır.
• Matbaa, Osmanlı’ya getirilen ilk teknik yenilik olmuştur.
• Matbaanın caiz olduğunu söyleyen ve kurulmasını sağlayan Şeyhülislam, Yenişehirli Abdullah Efendi’dir.
• Ulema, hattatlar ve müstensihlerin matbaaya büyük tepki göstermesi üzerine dini eserlerin çoğaltılması yasaklanmıştır.
• Matbaada basılan ilk eser Vani Mehmed’in yazdığı Van Kulu Lügatı’dır.
• Batı’ya geçici elçilikler ilk defa Lale Devri’nde açılmıştır. Bu dönemde geçici elçiliğin açıldığı yerler Paris, Moskova, Viyana ve Varşova’dır.
• İlk geçici elçilik Paris’te açılmıştır, Osmanlı’nın ilk geçici elçisi Paris’te görev yapan Yirmi sekiz Mehmet Çelebi olmuştur. Çelebi Mehmet burada gördüklerini Sefaretname adlı eserinde toplamıştır. Bu eser Batı’ya açılan ilk pencere olarak kabul edillir.

NOT: Sefaretname nedir?

Eskiden elçilere sefir denirdi. Sefirlerin hazırladığı eserlere ise Sefaretname ismi verilirdi.

• Doğu ve Batı’daki eserlerin çevrilmesi için Tercüme Encümenliği kurulmuştur.
• Tercümesi yapılan ilk Batı eseri Aristo’ya ait ‘’Fizik’’ , ilk Doğu eseri ise Müneccimbaşı Ahmet Dede’ye ait Camiü’d Düvel’dir.
• Doğu’dan ilk defa çiçek aşısı Lale Devri’nde getirildi.
• İlk itfaiye teşkilatı olan Tulumbacılar Ocağı bu dönemde kurulmuştur.
• Mimaride Barok ve Rokoko tarzı mimari örnek alındı. Mimaride Batı tarzlı ilk eser III. Ahmet Çeşmesi’dir.
• Bahçe mimarisi gelişti.
• Bu dönemde sadece İran ile savaşıldı. Askeri alanda bir ıslahat gerçekleştirilmediği için savaş kaybedilmiştir.
• Bu dönemde eğlence için yapılmış olan Sadabat Köşkü, Patrona Halil İsyanı ile yıkılmış ve Lale Devri sona ermiştir.

I. MAHMUT DÖNEMİ (1730 – 1754)

• İmparatorluk içerisinde kütüphaneler açtırıldı.
• İlk defa batı tarzında ıslahatlar Mahmut Dönemi’nde yapılmıştır.
• Batı tarzında ıslah edilen ilk kurum Humbaracı Ocağı olmuştur. Bunun için Macar asıllı Fransız Subay Comte de Bonneval getirtilmiştir. (Humbaracı Ahmet Paşa)
• Comte de Bonneval Batı’dan gelen ilk uzmandır. Böylece Avrupa’nın askeri üstünlüğü ilk kez kabul edilmiş oldu.
• Osmanlı tarihinde ilk kez Batı tarzında teknik okul yapılmıştır. Teknik okul, subay okulu anlamına gelen Hendesehane’dir.
• Fransa’ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirildi.
• Barok tarzının ile yapılan ilk Cami olan Nur-u Osmaniye Camii inşaatına başlanmıştır. Mimarları; Mimar Mustafa Ağa ve Mimar Simeon Kalfa idir.
• Osmanlı’nın ilk madalyası I. Mahmut Dönemi’nde hazırlanmıştır.
• Mahmut’un edebi mahlası Sekbati idir.

III. OSMAN DÖNEMİ (1754 – 1757)

• Osman elli yıl boyunca kafes hayatı yaşamıştır.
• En uzun kafeste kalan padişah Osman’dır.
• Osmanlı Devleti’nin ilk deniz feneri olan Ahırkapı Feneri bu dönemde yapılmıştır.

III. MUSTAFA DÖNEMİ (1757 – 1774)

• Batı tarzı ıslahatlar devam etmiştir.
• Esham senetleri ile ilk defa iç borçlanma yapıldı. Esham senetleri ileride kağıt paraya geçişin ilk aşaması sayılır.
• Avrupa’dan gelen Baron De Tott tarafından Sürat Topçuları Ocağı
• Cezayirli Gazi Hasan Paşa önderliğinde Osmanlı Devleti ilk denizcilik olan Deniz Mühendishanesi Deniz Mühendishanesinin ismi III. Selim Dönemi’nde Mühendishane-i Bahri Hümayun olmuştur.

I. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ (1774 – 1787)

• Cülus bahşişi verme geleneğini yasakladı.
• Ulufe alım satımını yasakladı.
• İlk defa yeniçeri sayımı yaptırdı.
• İstihkam Okulu açarak subay yetiştirmiştir. Bu okul mühendishaneye bağlıydı.
• Yurt dışından gelen danışman ve bilim adamlarının Müslüman olma zorunluluğu kaldırıldı.
• Kürk satışını yasaklamıştır.

III. SELİM DÖNEMİ (NİZAM-I CEDİT DÖNEMİ) (1789 – 1807)

• Selim’in yaptığı tüm ıslahatlara yeni düzen anlamına gelen Nizam-ı Cedit adı verilir.
• Islahatlar konusunda Fransa’yı örnek almıştır.
• İlk kez planlı ve programlı olarak ıslahat yapan padişahtır.
• Kalıcı elçilikler ilk kez açıldı. İlk kalıcı elçilik Londra’da açılmıştır ve ilk kalıcı elçi Yusuf Agah Efendi olmuştur.
• Avusturya kalıcı elçisi ise Ebubekir Ratip Efendi olmuştur.
• Mustafa Dönemi’ndeki Deniz Mühendishanesi geliştirilerek Mühendishane-i Bahri Hümayun’a dönüştürüldü.
• Kara kuvvetlerine subay yetiştirmek amacı ile Mühendishane-i Berri Hümayun
• Askeri okulların ilk yılında Fransızca zorunlu yabancı dil olmuştur.
• Selim Dönemi’nde yerli malı ilk kez teşvik edilmiştir.
• Osmanlı Devleti’nin ilk matbaası olan Matbaa-i Amire açıldı.
• Yeniçerilere talim yapma zorunluluğu getirildi.
• Şeyhülislam yetkileri II. Osman’dan sonra ilk kez bu dönemde kısıtlanmıştır.
• Günümüz tarım bakanlığına denk gelen zahire nazırlığı kuruldu.
• Yeni – profesyonel bir ordu olan Nizam-ı Cedit Ordusu Bostancı Ocağına bağlı olarak kuruldu.
• Nizam-ı Cedit ordusunun masraflarının karşılanması için İrad-ı Cedit Hazinesi
• Nizam-ı Cedit Ordusu için Levent Kışlası ve Selimiye Kışlası kuruldu.

 NOT: Kırım Savaşı sırasında tanınan ve modern hemşireciliğin kurucusu sayılan Florence Nightingale 1854 yılında Selimiye Kışlası’na gelerek İngilizleri tedavi etmiştir.

•  Napolyon’un ordusuna karşı  gelinmesi yeni ordunun (Nizam-ı Cedit ordusu) ilk ve tek başarısıdır.
• Akka yenilgisi ardından yeni ordunun geleceğinden korkan Fransızların ve yeniçerilerin ayaklanması sonucunda Kabakçı Mustafa İsyanı çıktı. Kabakçı Mustafa bahriyeli bir askerdi.
• Selim isyanın ardından ‘’bu işlere sebep benim yumuşak huylu olmamdır’’ demiş ve Nizam-ı Cedit ordusunu kaldırmıştır. Bunu yeterli bulmayan çevreler III. Selim’i tahttan indirmiştir ve Osmanlı Gerileme Dönemi böylece sona ermiştir.

Osmanlı Gerileme Dönemi Islahatları konusu burada bitmiştir. Devamı için buraya tıklayabilirsiniz.