OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR MEDENİYET IV: ORDU VE TOPRAK YÖNETİMİ

Osmanlı Devleti kültür ve medeniyet konusunun dördüncü kısmı olan yazımızda Osmanlı ordusu ve toprak yönetimi konularını anlatacağız.

OSMANLI DEVLETİ ORDU YAPISI

• Osmanlı Devleti‘nde ilk düzenli ordu Orhan Bey döneminde Yaya ve Müsellem adı ile kurulmuştur. Eski Türk ordu gelenekleri devam etmiş ve bu ordu da onluk sistem ile kurulmuştur.
• Orduya ve askere alımlarda alımlarda pençik , devşirme ve tımar gibi usuller kullanılmıştır.
• Osmanlı ordusu , kara ve deniz ordusu olmak üzere ikiye ayrılır.

OSMANLI DEVLETİ KARA ORDUSU ( KARA KUVVETLERİ )

KAPIKULU ORDUSU

• Yaya ve müsellem ordusunun fetih hareketlerine yetişememesi üzerine I. Murat tarafından Kapıkulu ordusu kuruldu.
• Bu orduya asker alımları başlarda pençik sistemi ile yapılırdı daha sonraları ise devşirme sistemi ile asker ihtiyacı karşılanmaya başlandı.
• Üç ayda bir Ulufe adında maaş alırlardı. Taht değişikliğinde ise Cülus Bahşişi alırlardı.
• Savaşa çıkmadan önce Osmanlı ordusu tarafından okunan dua Gülbank Duasıdır.
• Kapıkulu Ordusu ; kapıkulu süvarileri ve kapıkulu piyadeleri olarak ikiye ayrılır.

KAPIKULU PİYADELERİ   

Acemi Ocağı	Devşirme çocukları ilk olarak Acemi Ocağında eğitilirdi. Eğer çocuklar eğitimi geçemezse daha aşağıda olan bir bölüme geçirilirdi. Buna Bedergah ( Kapıya çıkma ) denir.
Yeniçeri Ocağı	Yeniçeriler , ilk olarak Edirne ‘de göreve başlamışlardır. İstanbul ‘un fethi ile görev yerleri İstanbul olmuştur.
Topçu Ocağı	Görevleri top dökmek , top mermisi yapmak ve topları kullanmaktır.
Cebeci Ocağı	Ordunun silah yapımı ve tamiri ile ilgilenen piyadelerdir.
Top Arabacıları	Top arabalarının yapımından ve taşınmasından sorumlu olan piyadelerdir.
Lağımcı Ocağı	Tünel kazıp fitil döşeyerek kale duvarlarını yıkmaktan sorumlu piyadelerdi.
Humbaracı Ocağı	Bomba ve ateşli silah yapmaktan sorumlu idiler.
Bostancılar	Saray , kasır ve köşkleri koruyan piyadelerdir.

KAPIKULU SÜVARİLERİ

Sipahiler	Sefer sırasında padişahın çadırını korumakla görevli olan süvarilerdir.
Silahtarlar	Sefer sırasında padişahın çadırını korumakla görevli olan süvarilerdir.
Ulufeciler	Sağ ve sol olmak üzere ikiye ayrılan oluşan ulufeciler , sefer sırasında saltanat sancaklarını korumuşlardır.
Garipler	Sağ ve sol olmak üzere ikiye ayrılan garipler , saltanat seferinde hazineyi korumaktan sorumlulardı.

 

EYALET ASKERLERİ VE YARDIMCI KUVVETLER

Tımarlı Sipahiler	Cebelü de denilen tımarlı sipahiler , Osmanlı ordusu içerisinde en kalabalık olanlardır. Tımarlı sipahiler , geçimlerini tımar topraklarından sağlarlardı. 17. yy ‘da tımar sisteminin bozulmasıyla ortaya çıkan askerlere Sekban veya Saruca denirdi.
Akıncılar	Sınır boylarında görev yapan keşif birlikleridir. İslam öncesi Türklerde ismi yelme birlikleridir. Düşman ülkelerine akınlar düzenlemekle görevlilerdi.
Azaplar	Azaplar , Anadolu ‘dan gelen gönüllü bekar erkeklerden oluşur. Merkez ordusunun en önünde savaşır , yeniçerilerin önünü açarlardı.
Deliler	Savaşlardaki cesaretlerinden dolayı bu ismi alırlar.
Beşliler	Sınır boylarında her beş haneden birinden seçilen beşliler buradaki kaleleri korumuştur.
Turnalar	Posta ve haberleşme işlerinden sorumlu olan birliklerdir.
Yörükler	Anadolu ‘da yaşayan yörükler , kısa yolları bilir ve Osmanlı ordusu için yol açar , siper gösterirdi.
Yaya ve Müsellemler	Yörükler ile aynı görevi yaparlardı. Osmanlı ordusu için yol açar , siper gösterir , köprü tamir ederlerdi. Yörüklerin , Yaya ve Müsellem birliklerinden tek farkı Anadolu ‘da olmalarıydı.
Sakalar	Osmanlı ordusu içerisinde su ihtiyacı sakalar birliği tarafından karşılanırdı.
Martoloslar	Hristiyanlardan oluşurdu. Geçitlerde güvenlikten sorumluydular.
Bozonalar	Nara atan birliklerdir.
Meşaleciler	Osmanlı ordusu için yolları aydınlatırlardı.
Derbentçiler	Yol , köprü ve geçitleri korurlar.
Gönüllüler	Gaziyan adı da verilen gönüllüler , sınır boylarındaki yerleşmeleri korurlardı.
Cerahorlar	Sınırlardaki ordu ağırlıklarını nakleden ve inşaat işleriyle ilgilenen Hristiyan askerlerdir.
Tokatçılar	Osmanlı ordusu içerisindeki ilk çarpışma birlikleridir. Güçlendirdikleri elleri sayesinde düşmanı yıpratırlar.
Voynuklar	Atların bakımından sorumlulardır. Hristiyanlardan oluşur.
Pandorlar	Bulgar ve Yunan bölgelerinde güvenliği sağlamaktan sorumlulardır. Yerlilerden oluşur. Ücretli birliklerdir.
Farisanlar	Sınırları korumaktan sorumludurlar.
Canbazlar	Osmanlı ordusu içerisindeki geri hizmet birlikleridir.
Tatarlar	Osmanlı ordusu içerisindeki geri hizmet birlikleridir.
İcareliler	Hudut ( sınır çizgisi ) boylarında bulunan topçulardır. Yerlilerden oluşur.

OSMANLI DEVLETİ DENİZ KUVVETLERİ

• Orhan Bey döneminde , denizci olan Karesioğulları Beyliği alınmış ve ilk Osmanlı donanması böylece oluşmuştur.
• İlk Osmanlı tersanesi Orhan Bey döneminde Karamürsel ‘de açmışlardır.
• Haliç Tersanesi , Osmanlı Devleti ‘nin en büyük tersanesidir.
• Deniz kuvvetleri komutanına Kaptan-ı Derya , askerine ise levent
• Divan üyesi ilk Kaptan-ı Derya Hızır Reis olarak da bilinen Barbaros Hayrettin Paşa ‘dır.
• Sultan Abdulaziz döneminde , Osmanlı Devleti dünyanın 4. büyük donanmasına sahiptir.
• Osmanlı Devleti ‘nin bazı önemli denizcileri :       

Ece Halil	Seydi Ali Reis
Hacı İlbeyi	Piri Reis
Evrenos Paşa	Barbaros Hayrettin Paşa
Çalı Bey	Baltaoğlu Süleyman
Piyale Paşa	Oruç Reis

NOT : Ece Halil , Hacı İlbeyi ve Evrenos Paşa Karesioğulları Beyliği ‘nden gelmiştir.

OSMANLI DEVLETİ TOPRAK YÖNETİMİ

Osmanlı Devleti toprak yönetimi :

MİRİ TOPRAKLAR

• Miri topraklar , devletin fetihlerle kazandığı topraklardır.
• Mülkiyeti devlete aittir. Bu yüzden devredilemez ve satılamaz.
• Yöneticiler miri topraklar üzerinde sadece tasarruf hakkına sahiptir.
• Miri topraklar , gelirlerinin dağıtılmasına göre bölümlere ayrılmıştır. Bunlar :

Paşmaklık	Geliri padişahın annesi , eşi ve kız çocuklarına bırakılır.
Mukataa	İltizam yolu ile toplanan bu toprakların geliri doğrudan devlet hazinesine aktarılır.
Malikane	Devlete yararlılık gösteren devlet görevlilerinin ömrünün sonuna kadar yararlanabileceği topraklardır.
Yurtluk	Geliri sınır boylarında bulunan askerlere ve memurlara bırakılan miri toprak bölümüdür.
Ocaklık	Geliri kale muhafızlarına ve tersanecilere bırakılan topraklardır.
Arpalık	Emekli olmuş üst düzey devlet görevlilerine verilen miri toprak bölümüdür.
Metruk	Devletin , halka otlak veya yaylak olarak kullanılması için bıraktığı topraktır.
Vakıf	Hayır kurumlarının giderlerinin karşılanması için ayrılan topraklardır.
Mevat	Kamuya ait olan verimsiz topraklardır.
Dirlik	Miri topraklar içerinde en önemli olan bölümdür. Kendi içerisinde Has , Zeamet ve Tımar olarak üçe ayrılır.

 

DİRLİK TOPRAKLARI

Has : Geliri 100.000 akçeden fazla olan bu toprakların geliri ; padişah , hanedan üyeleri ve divan üyelerine bırakılan topraklardır.

Zeamet : Geliri 20.000 – 10.000 akçe arasında olan bu toprakların geliri ; kadı , müderris , subaşı gibi devlet görevlilerine verilirdi.

Tımar : Geliri 3.000 – 20.000 akçe arasındadır. Tımar üç şekilde dağıtılırdı :

      Eşkinci Tımarı : Savaşlarda yararlı olan askerlere

      Mustahfız Tımarı : Kale muhafızlarına , imamlara , müezzinlere ve hatiplere

      Hizmet Tımarı : Saray görevlilerine

MÜLK TOPRAKLAR

• Bu toprakların mülkiyeti halka aittir.
• Mülk toprakları ; satılabilir , vakfedilebilir ve miras bırakılabilir. Müslümanların sahip olduğu mülk toprakları öşri ( öşriyye ) ; gayrimüslimlerin sahip olduğu mülk toprakları haraci ( haraciye ) olarak adlandırılırdı.

VAKIF TOPRAKLARI

• Bu toprakların geliri kamu yararı için kullanılırdı ve vergi alınmazdı.
• Vakıf toprakları kadılar tarafından denetlenirdi.

Konunun devamı olan kpss konusu Osmanlı Devleti Kültür Medeniyet V için buraya tıklayabilirsiniz.