Kültür ve Medeniyet konusunun bu bölümünde Osmanlı Eğitim Sistemi ve Bilim Adamları konusu yer almaktadır.
OSMANLI EĞİTİM SİSTEMİ
Osmanlı Devleti eğitim sistemi , yaygın ve örgün eğitim olmak üzere ikiye ayrılmaktaydı.
ÖRGÜN EĞİTİM
Osmanlı eğitim sistemi örgün eğitim ve yaygın eğitim olarak ikiye ayrılmaktaydı. Osmanlı örgün eğitim ; sıbyan mektebi , saray ve medreselerde yapılmaktaydı.
SIBYAN MEKTEBİ
- Osmanlı eğitim sistemi içerisinde ilk eğitim burada başlardı.
- Müslüman bir aileden gelen her çocuk burada eğitim alabilirdi.
- Sıbyan mekteplerinde imam , müezzin gibi kişiler ders verirdi. Burada eğitim / ders vermeleri için özel bir eğitim almalarına gerek yoktu.
- Çocukların sıbyan mektebine başladıkları ilk gün Amin Alayı adı verilen tören yapılırdı.
- Bu okuldan mezun olabilmek için Kur’an ‘ı hatmetmek şart idi.
SARAY
- Osmanlı eğitim sistemi içerisinde bulunan saray eğitimi üç kısma ayrılırdı.
Enderun
- Devlet memuru yetiştirmek amaçlanır. Burada eğitim dili Türkçe ‘dir.
Harem
- Sarayda bulunan kadınlara eğitim verilen yer.
Şehzadegan Mektebi
- Topkapı Sarayı’nda şehzadelerin eğitim gördükleri yerdi. Şehzadeler burada dönemin alimlerinden ders alırdı.
MEDRESE
- Osmanlı eğitim sistemi içerisinde yer alan medreseler , orta ve yüksek öğretim kurumlarıdır.
- Osmanlı’da ilk medrese İznik ‘te Orhan Bey döneminde açılmıştır.
- İlk müderris Davud-i Kayseri ‘dir.
- Medreselerin eğitim dili Arapça idi.
- Medreselerden mezun olanlara verilen diplomaya icazetname
- Medrese yöneticilerine fakih
- Osmanlı eğitim sistemi içerisinde akademik kariyer basamakları :
- Bilgisiz medrese öğrencisine SOFTA ,
- Yüksek öğretim düzeyinde bilgili öğrenciye DANİŞMEND ,
- Müderrisin derslerini tekrarlayan mezun öğrenciye ( stajyer ) MUİD ,
- Sahn düzeyinde (günümüz üniversite mezunu) öğretmenlerin atama bekleyenlerine MÜLAZIM veya MÜLAZEMET denir.
- MÜDERRİS ise öğretmendir.
|
- Muidin öğretmen olmak istemez ise istediği diğer medreselerden birinde bir yıl daha ihtisas yapardı. Diğer ihtisas medreseleri :
| Kuran Öğreticiliği için : Darü’l Kurra
Hadis Öğreticiliği için : Darü’l Hadis
Hekimlik için : Darü’l Tıp
Mühendislik için : Darü’l Hendese |
- Medreseler 17.yy ‘dan sonra bozulmaya başlamıştır. Medreselerin bozulma sebepleri :
- Pozitif bilimlerin (Akli ilimlerin) derslerden çıkarılması
- Beşik Ulemalığı sisteminin getirilmesi
- Batı’nın takip edilmemesi
|
NOT: Beşik Ulemalığı / Beşik Uleması Nedir ?
Alimin oğlu alimdir anlayışıdır. Alim olan kişinin oğlunun da alim olduğu sisteme beşik ulemalığı denir. Çocuk , doğar doğmaz alim sıfatını alır.
NOT: Pozitif Bilimler / Akli İlimler Nedir ?
Bilimsel esaslara dayanan , somut , akli , ispatlanabilir bilim anlamına gelir. Pozitif Bilimler diğer adı ile Akli İlimler ; matematik , fizik , kimya gibi bilimleri kapsar.
YAYGIN EĞİTİM
- Osmanlı’da yaygın eğitim belirli bir zamanı olmayan , programsız eğitim sistemi idi. Yaygın eğitim yapılan yerler :
| Esnaf Kuruluşları |
- Esnaf kuruluşları ahi ( lonca ) teşkilatı üyelerine eğitim verirlerdi.
- Mesleki , dini ve ahlaki eğitim verilirdi.
- Esnaf olmak isteyen küçük yaştaki çocuklara şakird ( çırak ) denirdi. Ustalık seviyesine gelenlere Gedik Hakkı verilir ve bu sayede iş yeri açabilirlerdi.
|
| Camiler |
- Camilerde isteyen herkese okuma – yazma , hat , İslam hukuku ve hadis dersleri verilirdi.
|
| Tekke , Zaviyeler ve Dergahlar |
- Tekke , zaviye ve dergahlar dini ve sosyal eğitimin verildiği yerlerdi.
|
| Darü’l Mesneviler |
- Burada Mesnevi ‘den hikayeler anlatılırdı.
|
| Cerre Çıkma |
- Medrese öğrencileri daha çok bilgilenme ve bilgilerini pekiştirme amacı ile Osmanlı sınırları içerisinde çeşitli yerlere gönderilirdi. Buna cerre çıkma denirdi.
|
| Sahaflar |
- 17.yy ‘dan itibaren Osmanlı eğitim sistemi içerisinde yer almaya başlamıştır.
- Araştırma yapmak isteyen kişilerin gittiği yerlerdendi.
|
| Konaklar |
- Konaklar , yüksek rütbeli devlet adamlarının ikametgahı idi. İlim ve fikir merkezi de diyebileceğimiz konaklar alim , şair gibi kişilerin toplandığı yerlerdendi.
|
| Kahvehaneler |
- Halkın toplandığı , bilgi paylaşımı yaptığı , birbirlerine hikayeler anlattıkları yerlerdi.
|
| Kütüphaneler |
- Okuma salonlarıdır. Hafız-ı Kütüb denilen kişiler burada eğitim verirdi.
|
DİĞER EĞİTİM KURUMLARI
- Osmanlı eğitim sistemi içerisinde yer alan diğer eğitim kurumları :
|
Hendesehane
(1734)
|
- I.Mahmut Dönemi ‘nde Humbaracı Ahmet Paşa tarafından açılmıştır.
- Batı tarzlı ilk askeri okuldur.
|
|
Mühendishane-i Berri Hümayun (1795)
|
- III. Selim Dönemi ‘nde hendesehane , Mühendishane-i Berri Hümayun olarak dönüştürülmüştür.
|
|
Deniz Mühendishanesi (1773)
|
- III. Mustafa Dönemi ‘nde kuruldu.
- Amacı deniz subayı yetiştirmekti.
|
|
Mühendishane-i Bahri Hümayun (1793)
|
- III. Selim Dönemi ‘nde Deniz Mühendishanesi ‘nin dönüştürülmesi ile kuruldu.
|
|
Mızıka-ı Hümayun (1826)
|
- II. Mahmut Dönemi ‘nde kurulmuştur.
- Mehterhane kapatılmış yerine Mızıka-ı Hümayun kurulmuştur.
|
|
Tıbhane-i Amire (1827)
|
- II. Mahmut Dönemi ‘nde kuruldu.
- Askeri birimlerin hekim ihtiyacını karşılamak amacı ile açıldı.
|
|
Cerrahane-i Mamure (1827)
|
- II. Mahmut Dönemi ‘nde kuruldu.
- Askeri birimlerin cerrah ihtiyacını karşılamak amacı ile açıldı.
|
|
Mekteb-i Fünun-ı Harbiye (1834)
|
- II. Mahmut Dönemi ‘nde yeniçerilerin yerine kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye Ordusuna subay yetiştirmek amacı ile açılmıştır.
|
|
Mekteb-i İptidai
|
- Günümüz ilkokuluna karşılık gelen eğitim kurumudur.
|
|
Rüştiye (1838)
|
- II. Mahmut Dönemi ‘nde açılmıştır.
- Günümüz ortaokuluna denk gelir.
- Askeri okullara öğrenci yetiştiren bir eğitim kurumudur.
- Eğer öğrenci sıbyan mektebini Şehadetname alıp bitirdiyse bu okula sınavsız girerdi.
|
|
Mekteb-i Maarif-i Adliye (1838)
|
- II. Mahmut Dönemi ‘nde açılmıştır.
- Amacı memur yetiştirmektir.
|
|
Darülmuallim (1847)
|
- Abdülmecit Dönemi ‘nde açılmıştır.
- Erkek öğretmen okuludur.
|
|
Darülmaarif (1849)
|
- Adülmecit Dönemi ‘nde açılmıştır.
- Devlet personeli yetiştiren okuldur.
|
|
Mekteb-i Mülkiye (1859)
|
- Sultan Abdülmecid Dönemi ‘nde açıldı.
- Kamu personeli yetiştirmek için açıldı.
- Atatürk Dönemi ‘nde Siyasal Bilgiler Fakültesi olarak dönüştürüldü.
|
|
Islahane (1861)
|
- Ahmet Mithat tarafından açılmıştır.
- Terzilik , kunduracılık gibi alanlarda eğitim veren kurumdur.
|
|
Darülfünun (1863)
|
- 1863 yılında ilk dersini verip kısa süre sonra derslere son verilmiştir. 1870 yılında tekrar derslere başlanmıştır.
- Darülfünun , ilk yüksek öğretim kurumudur.
- 1933 yılında İstanbul Üniversitesi ‘ne dönüştürülmüştür.
|
|
Sultani (1868)
|
- Abdülaziz Dönemi ‘nde açılmıştır.
- Fransız eğitim modeli örnek alınarak açılmıştır.
|
|
Sanayi Mektebi (1868)
|
- Meslek dallarını öğretmek amacı ile açılan eğitim kurumudur.
|
|
Darülmuallimat (1870)
|
- Abdülaziz Dönemi ‘nde açılmıştır.
- Kadın öğretmen okuludur.
|
|
İdadi (1872)
|
- İdadi , günümüz liselerine denk gelen eğitim kurumlarındandır.
- Maarif Nizamnamesi gereğince açılmıştır.
- İsmi daha sonra Sultani ve sonrasında Lise olarak değişmiştir.
|
|
Darüşşafaka (1873)
|
- Sultan Abdülaziz Dönemi‘nde açılmıştır.
- Kimsesiz çocukların eğitimi amacı ile kurulmuştur.
|
|
Sanayi-i Nefise Mektebi (1882)
|
- II. Abdülhamit döneminde kurulmuştur.
- Osman Hamdi Bey , Sanay-i Nefise Mektebi Müdürlüğü‘ne atanmış ve böylece kurum resmen açılmıştır.
- Günümüzdeki Mimar Sinan Üniversitesi‘dir.
|
|
Darülbedayi (1914)
|
- V. Mehmet Reşat Dönemi ‘nde açılmıştır.
- Konservatuvardır.
- 1934 yılında İstanbul Şehir Tiyatroları‘na dönüştürülmüştür.
|
|
Darülelhan (1917)
|
- V. Mehmet Reşat Dönemi‘nde açılmıştır.
- Osmanlı Devleti’nin ilk müzik okuludur.
- 1927 yılında İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı‘na dönüştürüldü.
|
OSMANLI DEVLETİ BİLİM İNSANLARI
- Osmanlı bilim insanları :
|
KADIZADE-İ RUMİ
|
- Fatih Sultan Mehmet Dönemi‘nde yaşadı.
- Matematik ve astronomi bilginidir.
|
|
DAVUD-U KAYSERİ
|
- İlk Osmanlı müderrisi Davud-u Kayseri ‘dir.
|
|
MOLLA FENARİ
|
- İlk Osmanlı şeyhülüslamı Molla Fenari ‘dir.
|
|
ALTUNCUZADE
|
- Altunizade ya da Altuncuzade , Fatih Sultan Mehmet Dönemi ‘nde yaşamıştır.
- Bevliye ( İdrar yolları , üroloji ) hastalıkları ile ilgili çalışmalarda bulunmuştur.
|
|
AKŞEMSETTİN
|
- Akşemsettin , Fatih Sultan Mehmet‘in hocasıdır.
- Uzmanlık alanı tıptır.
- Maddetü’l Hayat ve Risaletü’n Nuriye önemli eserleridir.
|
|
SABUNCUOĞLU ŞERAFETTİN
|
- Fatih Sultan Mehmet Dönemi ‘nde yaşadı.
- İlk Türkçe cerrahi eser Sabuncuoğlu Şerafettin tarafından yazılmıştır.
- Mücerreb-Name ve Cerrahiyye-i Haniyye önemli eserleridir.
- Deneysel Farmakolojinin kurucusu sayılır.
- Türk Plastik Cerrahisinin Babası olarak kabul edilir.
|
|
ALİ KUŞÇU
|
- Asıl adı Ali Bin Muhammed ‘dir.
- Akkoyunlu Devleti‘nden Osmanlı‘ya gelmiştir. ( Fatih Sultan Mehmet Dönemi )
- Astronomi ve matematik ile ilgilenmiştir.
- İstanbul‘un enlem ve boylamını hesapladı.
- Fethiye adlı eserini Fatih Sultan Mehmet‘e sunmuştur.
- Nasa tarafından Ay’ın bir bölümüne Ali Kuşçu ismi verildi.
|
|
PİRİ REİS
|
- Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde yaşamıştır.
- Ünlü bir denizcidir.
- Dünya haritası çizmiş ve çizdiği haritayı Yavuz Sultan Selim ‘e sunmuştur.
- Kitabü’l Bahriye adlı eserini Kanuni Sultan Süleyman ‘a sunmuştur.
- Piri Reis , Amerika kıtasından bahsetmiştir.
- Portekizlilerden yardım alması sebebi sonucunda Kanuni Sultan Süleyman ‘ın fermanı üzerine idam edildi.
|
|
SEYDİ ALİ REİS
|
- Kanuni Sultan Süleyman Dönemi ‘nde yaşamıştır.
- Ülkelerin Aynası anlamına gelen Miratü’l Memalik , Seydi Ali Reis tarafından yazılmıştır.
- Muhit adlı eserinde ise yol ve yön gibi konuları işler.
|
|
TAKIYÜDDÜN MEHMET
|
- Yavuz Sultan Selim ile Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde yaşamıştır.
- Takıyüddün Mehmet , Osmanlı’da ilk rasathaneyi kuran kişidir.
- Astronomi ve matematik alanlarında çalışmalar yapmıştır.
- İlk kez mekanik saati kullanan kişidir.
|
|
EVLİYA ÇELEBİ
|
- 17. yy ‘da yaşamıştır.
- Şefaat Ya Resulallah yerine Seyahat Ya Resulallah demiş ve gezilerine başlamıştır.
- Seyahatname adlı eseri ile ünlüdür.
|
|
KATİP ÇELEBİ
|
- Hacı Halife veya Hacı Kalfa olarak da bilinir.
- Astronomi ve matematik ile ilgilenmiştir.
- Keşfü’z Zünun ve Cihannüma adlı eserleri ünlüdür.
- Cihannüma , ilk sistemli coğrafya eseridir.
|
|
HAZERFAN HÜSEYİN EFENDİ
|
- 17. yy ‘da yaşamıştır.
- Tarihçidir.
- Yunan ve Latin kaynaklarından ilk yararlanan tarihçidir.
|
|
HAZERFAN AHMET ÇELEBİ
|
- İnsanlık tarihinin ilk başarılı uçuş denemesini yapan kişidir.
|
|
LAGARİ HASAN PAŞA
|
- Lagari Hasan Paşa, ilk roket ile uçuş denemesini yapmıştır.
|
|
KOÇİ BEY
|
- Koçi Bey , ülke içindeki durumu anlatmak için risale yazmış ve bu ünlü risalesini IV.Murat ‘a sunmuştur.
|
|
NAİMA
|
- Osmanlı’nın ilk vakanüvisti Naima ‘dır. ( Vakanüvist , tarih yazıcısı anlamına gelmektedir. )
|
|
MARCO PAŞA
|
- Rum asıllı hekimdir.
- Marco Paşa , Osmanlı’nın önemli hekimlerindendir.
- Hastalarını sabırla dinlediği için zamanla ‘’ Git derdini Marco Paşa’ya anlat ‘’ tabiri oluşmuştur.
|
|
MEHMET FATİH GÖKMEN
|
- Hem Osmanlı Devleti‘nde hem de Cumhuriyet döneminde yaşamıştır.
- Astronomi ile uğraşmıştır.
|
|
MUSTAFA BEHÇET EFENDİ
|
- Osmanlı saray hekimidir.
- II. Mahmut Dönemi ‘nde açılan Tıbbıye-i Şahane ‘nin başhekimidir.
|
|
AHMET CEVDET PAŞA
|
- 19. yy ‘da yaşamıştır.
- Vakanüvist , tarihçi ve bilim adamıdır.
- Kısas-ı Enbiya ( Peygamberler Tarihi ) ve Mecelle ( Medeni Kanun ) önemli eserleridir.
- Tarihi Cevdet adlı eserini Abdulmecit ‘e sunmuştur.
|
|
ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI
|
- Matematik , astronomi ve astroloji ile uğraştı.
- Marifetname adında ünlü bir eseri vardır.
|
|
MATRAKÇI NASUH
|
- Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde yaşadı.
- Osmanlı’nın en önemli minyatürcülerindendir.
- Birçok alanda eser vermiştir.
- Matrakçı Nasuh , Silahşorların Üstadı olarak bilinir.
- Cemalü’l Küttap , Kemalü’l Hüssab ve Necamu’t Tevarih eserleri ünlüdür.
|
Konumuz burada bitmiştir. Devamı olan diğer kpss konusu için buraya tıklayınız.
