YENİ MECLİSİN AÇILIŞI: BİRİNCİ TBMM DÖNEMİ (23 NİSAN 1920 – 11 AĞUSTOS 1923)
Osmanlı Mebusan Meclisi artık tam bağımsızlığını yitirmişti ve bağımsız yeni bir meclis kurulması zorunluydu. Bunun üzerine Mustafa Kemal tarafından Ankara’da olağanüstü bir meclisin toplanması ve bu meclise her sancaktan seçilecek olan 5 kişinin derhal buraya gelmesi istenmişti. 23 Nisan 1920 tarihinde seçimlerle belirlenmiş olan yaklaşık 150 vekil ile Ankara Hacı Bayram Camii’nde kılınan namazın ardından Birinci TBMM açılmıştır. 23 Nisan 1920 TBMM ilk açılış konuşmasını Mehmet Şerif Bey yapmıştır.
Birinci TBMM açılışı ve özellikleri:
İçindekiler
I. TBMM DÖNEMİ VE MECLİS İÇİN BELİRLENMESİ
Meclis, kılınan namazın ardından TBMM’nin en yaşlı üyesi olan Sinop Vekili Mehmet Şerif Bey konuşmasıyla açılmıştır. Ankara’dan vekil seçilen Mustafa Kemal ise 24 Nisan 1929 tarihinde yapılan seçim ile TBMM’nin ilk resmi başkanı olmuştur.
Meclis için önerilen isimlerden bazıları:
- Kurultay
- Meclis-i Kebir
- Büyük Millet Meclisi
- Meclis—i Milli
- Meclis-i Müessesian
Meclis adı tartışmaları içerisinde yukarıdaki isimler konuşulmuş, en sonunda meclisin isminin Büyük Millet Meclisi olmasına karar verilmiştir. Başlangıçta meclis isminin önüne Türkiye konulmamasının sebebi ise ismi daraltıp gelecek olan desteğin azalmasının önüne geçmektir.
BİRİNCİ TBMM’NİN GENEL ÖZELLİKLERİ
- Büyük Millet Meclisi kurucu meclistir.
- Yasama, yürütme, yargı yetkilerine sahiptir. Bu yüzden güçler birliğine sahip, olağanüstü bir meclistir.
- İstanbul’a ve saltanata başkaldırdığı için ihtilalci bir meclistir.
- Üyelerini seçimle belirlediği için demokratik bir meclistir.
- Savaşçı bir meclistir.
- Tek ıslahatı Saltanatın Kaldırılması olmuş, önceliği ulusun kurtuluşu için savaşmak olmuştur. Bu yüzden inkılapçı değildir.
- Büyük Millet Meclisi’nde azınlıklara yer verilmemiştir. İstiklal Marşı’nın kabulü Birinci Tbmm Dönemi’nde gerçekleşmiştir. Bu yüzden ulusçu bir meclistir.
- Siyasi tartışmaların yaşanmaması, birlik ve beraberliğin bozulmaması amacıyla siyasi partilere yer verilmemişti Fakat mecliste bazı gruplaşmalar olmuştur.
- Meclis Hükümeti sistemi uygulanmıştır.
BİRİNCİ TBMM İÇERİSİNDE YER ALAN GRUPLAR
I. TBMM Grupları:
- Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu: Müdafaa-i Hukuk Grubu, Mustafa Kemal tarafından kurulmuştur. Daha sonraları Halk Fırkası olarak devam etmiştir.
- Tesanüd Grubu: Dayanışma Grubu anlamına gelir. Mutedil Milliyetperver milletvekilleri tarafından kurulmuştur.
- Yeşil Ordu Cemiyet: Üyeleri arasında Çerkez Ethem’in de yer aldığı Yeşil Ordu Cemiyeti partileşmeler başladıktan sonra Halk İştirakiyun ismini almıştır. İslamcı Sosyalizm görüşünü savunurlar. Yeşil Ordu tarafından Yeni Dünya ve Seyyare adında iki gazete çıkarılmıştır.
NOT: Çerkez Ethem’in Batı’da idare ettiği kuvvetlere ‘’Kuvay-i Seyyare’’ denirdi.
- Halk Zümresi: Halk Zümresi Bolşevik İhtilali’ni destekleyen gruptur.
- Reform Grubu: Ülkenin genel refahını artırmayı ve ıslahatların gerekliliğini savunun gruptur.
- İstiklal Grubu: Mustafa Kemal’i destekleyenlerin oluşturduğu gruptur.
- Muhafaza-i Mukaddesat Grubu: Meclis dışında kurulmuş olup, muhafazakâr vekilleri destekleyen gruptur.
- Türkiye Komünist Fırkası: Meclis dışında kurulan bir cemiyettir. Türkiye Komünist Fırkası içinde Kazım Karabekir, İsmet İnönü gibi önemli isimler yer alır.
24 NİSAN ÖNERGESİ
24 Nisan 1920 tarihinde Büyük Millet Meclisi’ne önerge sunulmuştur.
24 Nisan 1920 Önergesi Maddeleri ve açıklamaları:
- TBMM üzerinde hiçbir güç yoktur.
‘’Bu karar Saltanat ve İtilaf Devletlerine karşı bir başkaldırıdır.’’
- Padişah veya padişah tarafından gönderilecek bir kişi hükümetin başkanı olamaz.
‘’Bu madde ile vekillerin baskıdan uzak karar alabilmeleri amaçlanmıştır.’’
- Meclis sürekli açık kalacaktır.
- Padişah kurtarıldıktan sonra TBMM’nin çıkaracağı kanuna göre hareket edecektir.
‘’Bu madde Saltanat kurtarılacak fakat saltanatın geleceği ile ilgili karar daha sonra verilecektir anlamına gelir. Rejim değişikliği için verilen bir sinyaldir.’’
- Hükümet kurmak zorunludur.
‘’İstanbul Hükümeti yok sayılmıştır.’’
- Hükümet işleri meclis içerisinden seçilecek bir heyet tarafından yürütülecektir.
‘’Bu madde ile Temsil Heyeti’nin görevi sona ermiştir. Meclis Hükümeti Sistemi benimsendiğini gösterir.’’
- Yasama, yürütme ve yargı yetkileri meclis tarafından kullanılacaktır.
‘’Güçler birliği ilkesi benimsenmiştir. Buradaki amaç ise hızlı karar alabilmektir.’’
BİRİNCİ TBMM HÜKÜMETİ
3 Mayıs 1920 tarihine kadar Muvakkat İcra Encümeni adındaki geçici hükümet görev yapmıştır. Encümenin kurulması ile Temsil Heyeti’nin görevi sona ermiştir.
Muvakkat İcra Encümeni
25 Nisan – 3 Mayıs tarihleri arasında geçici hükümet görevi yapan Muvakkat İcra Encümeni’nin kurulmasında Celaleddin Arif Bey’in önergesi etkili olmuştur.
3 Mayıs 1920 tarihinde kalıcı hükümet üyelerinin belirlenmesi ve seçim yapılabilmesi için Lahiya Encümeni kurulmuş ve oylama sonucunda I. İcra Vekilleri seçilmiştir.
I. İcra Vekilleri Heyeti
Göreve 3 Mayıs 1920 tarihinde başlayan İcra Vekilleri 24 Ocak 1921 tarihine kadar vekilliklerini sürdürmüşlerdir.
NOT: Cumhuriyet ilan edilene kadar toplam 4 Meclis Hükümeti kurulmuştur.
Üyeleri:
BİRİNCİ İCRA VEKİLLERİ HEYETİ |
|
Heyet Başkanı | Mustafa Kemal |
Maarif Vekili (Eğitim Bakanı) | Dr. Rıza Nur |
Sıhhiye Vekili (Sağlık Bakanı) | Adnan Adıvar |
Milli Müdafaa Vekili (Milli Savunma Bakanı) | Fevzi Çakmak |
Adalet Vekili (Adliye Bakanı) | Celaleddin Arif Bey |
Dâhiliye Vekili | Cami Baykut |
Hariciye Vekili | Bekir Sami Bey |
İktisat Vekili | Yusuf Kemal Bey |
Maliye Vekili | Hakkı Behiç Bey |
Erkan-ı Harbiye Vekili (Genel Kurmay Başkanı) | İsmet İnönü |
Şeriye Vekili | Mustafa Fehmi |
Nafia Vekili (Bayındırlık Bakanı) | İsmail Fazıl |
BİRİNCİ TBMM TARAFINDAN ÇIKARILAN KANUNLAR
Birinci TBMM’nin çıkardığı kanunlar
- Ağnam vergisi artırıldı.
‘’Ağnam vergisinin artırılması TBMM’nin çıkardığı ilk kanun olmuştur.
- Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı.
‘’Hıyanet-i Vataniye kanunun çıkarılmasındaki amaç TBMM’ye karşı çıkarılan isyanları bastırmak.’’
- Düzenli ordu kurulması hakkında kanun çıkarılmıştır.
- Yeni Türk Devleti’nin ilk anayasası olan Teşkilat-ı Esasiye çıkarılmıştır.
- Firariler Kanunu kabul edildi.
- Başkomutanlık Kanunu çıkarıldı.
‘’Başkomutanlık kanunu ile tüm meclis yetkileri Mustafa Kemal’e devredildi.’’
- Nisab-ı Müzakere Kanunu çıkarılmıştır.
‘’Nisab-ı Müzakere Kanunu meclisin iç tüzüğü ile ilgilidir. Kanunda karar yeter sayısı, mebus maaşları vs yer almıştır.’’
- Men-i İsrafat Kanunu çıkarılmıştır.
‘’Men-i İsrafat Kanunu düğünlerde yapılan israfı engellemek amacıyla çıkarılmıştır.’’
- Men-i Müskirat Kanunu çıkarıldı.
‘’Men-i Müskirat Kanunu içki ve tütün içilmesini yasaklayan kanundur. Amaç ise paranın İtilaf Devletleri’nin elinde bulunan Reji İdaresine gitmesini engellemektir.
- Dış gümrük vergilerinin artırılmasına dair kanun çıkarılmıştır.
- İstiklal Madalyası Kanunu çıkarılmıştır.
- Yol vergisi anlamına gelen Tarik Bedeli Nakdisi için kanun çıkarılmıştır.
I. TBMM’NİN DİĞER ÖNEMLİ FAALİYETLERİ (1920 – 1923)
- İstiklal Marşı kabul edilmiştir.
- Saltanat kaldırılmıştır.
- İzmir İktisat Kongresi gerçekleşmiş ve Misak-ı İktisadi kararları kabul edilmiştir.
- 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye) kabul edilmiştir.
- Lozan Konferansı’na delege gönderilmiştir.
- İstiklal Mahkemeleri oluşturulmuştur.
İstiklal Mahkemeleri
- İstiklal Mahkemeleri, Milli Mücadelenin kazanılmasında iç güvenliği sağlamak, otoriteyi güçlendirmek için kurulmuştur
- Bu mahkemelerin vereceği kararlar kesindi, itiraz edilemezdi ve derhal uygulanırdı.
- Yargılamalar halka kapalı, infazlar halka açık yapılırdı.
- Üyeleri TBMM üyeleri arasından seçilirdi. (TBMM’nin yargı gücü)
- İstiklal mahkemeleri ihtiyaç duyulduğunda kurulurdu. Seyyar ve sürekliliği olmayan mahkemelerdi.
- 1949 yılına kadar yasada kalmıştır. Fakat İstiklal Mahkemeleri son görevini 1927 yılında yapmıştır.
İstiklal Mahkemeleri toplam beş kere kurulmuştur.
- İstiklal Mahkemeleri ilk görevi TBMM’ye karşı çıkan isyanlar sırasında olmuştur.
- İkinci kez Eskişehir – Kütahya Savaşı sırasında asker kaçakları için kurulmuştur.
- Üçüncü kez Tekâlif-i Milliye emirleri sırasında,
- Dördüncü kez Şeyh Sait İsyanında kurulmuştur.
- İstiklal Mahkemeleri son görevi ise Mustafa Kemal’e yapılan İzmir suikast girişimi faillerini yargılamak olmuştur.
BİRİNCİ TBMM’YE KARŞI ÇIKARILAN AYAKLANMALAR
I. TBMM’YE KARŞI ÇIKARILAN İSYANLAR |
|
İstanbul Hükümeti Tarafından Doğrudan Çıkarılan Ayaklanmalar |
|
İstanbul Hükümeti ile İtilaf Devletlerinin Ortaklaşa Çıkardığı İsyanlar |
|
Kuvayı Milliye Liderlerinin Çıkardığı İsyanlar |
|
Azınlıklar Tarafından Çıkarılan İsyanlar |
|
Birinci TBMM’ye karşı çıkarılan isyanların nedenleri
- Milli Mücadelenin halifeye ve padişaha karşı yapıldığı düşünülmesi
- İngilizlerin kışkırtmaları
- Azınlıkların ayrı devlet kurma istekleri
- TBMM’ye son vermek
- İstanbul Şeyhülislamı Dürrizade Abdullah efendinin milli mücadele karşıtı fetva yayınlaması
Kuvay-ı İnzibatiye (Hilafet Ordusu) İsyanı Nedenleri: İngilizlerin silah yardımı ile İstanbul Hükümeti’nin kurduğu ordunun isyanıdır. Batı Cephesi Komutanı Ali Fuat Paşa tarafından bastırılmıştır.
Ahmet Anzavur (Kuvay-ı Muhammediye) İsyanı Nedenleri: Boğazları elinde tutmak isteyen İngilizler tarafından desteklenmiştir. İsyan Çerkez Ethem ve Ali Fuat Paşa tarafından bastırılmıştır.
İstanbul Hükümeti ile İtilaf Devletlerinin Ortaklaşa Çıkardığı İsyanların Nedenleri:
- Nüfuzlu ailelerin TBMM otoritesine girmek istememesi
- Halkın dini duygularını istismar etmek
- Anadolu’daki bazı ailelerin, bazı aşiretlerin kendi yönetimini kurmak istemesi
Çerkez Ethem İsyanı: Düzenli orduya katılmak istemediği için Kuvayi Seyyare adındaki çetesiyle Birinci TBMM ye karşı isyan etmiştir. İsyanı İsmet İnönü bastırmıştır.
Demirci Mehmet Efe İsyanları: Düzenli orduya katılmak istemediği için isyan etmiştir. İsyanı Refet Bele bastırmıştır.
Rum (Pontus) İsyanı: Anadolu içinde devlet kurmak ve TBMM’ye son vermek amacıyla isyan etmişlerdir. En uzun süren isyan olmuştur.
Ermeni İsyanları: Amaçları Anadolu topraklarında bir Ermeni devleti kurmaktır.
BİRİNCİ TBMM’NİN İSYANLARA KARŞI ALDIKLARI ÖNLEMLER
- 29 Nisan 1920 tarihinde TBMM’ye karşı çıkan isyancıları cezalandırmak amacıyla Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı
NOT: Sevr Antlaşması’nı imzalayanlar TBMM tarafından vatan haini ilan edilmiştir. Sevr İmzacılarından olan Damat Ferit Paşa, Hıyaneti Vataniye Kanunu ile yargılanan ilk kişi olmuştur.
- 11 Eylül 1920 tarihinde asker kaçaklarını önlemek amacıyla Firariler Kanunu çıkarıldı.
- Çıkarılan Firariler Kanunu sonucunda asker kaçaklarını ve isyancılarını cezalandırmak amacıyla İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur.
- İstanbul Hükümeti ile Birinci TBMM arasındaki tüm haberleşme kesildi.
NOT: İstanbul ile haberleşme ilk kez Sivas Kongresi zamanı kesilmiştir. İkinci kez İstanbul’un işgalinde, üçüncü kez ise TBMM’ye karşı çıkardıkları isyanda kesilmiştir.
- Ankara Müftüsü Mehmet Rıfat Börekçi, Milli Mücadeleyi desteklemeyen Dürrizade Abdullah’a karşı fetva verdi.
- Anadolu Ajansı, Hâkimiyet-i Milliye gibi basın yayın organları kuruldu.
- Milli Mücadelede kamuoyu oluşturmak amacıyla İrşad Heyetleri kuruldu.
DİĞER GELİŞMELER
- 8 Şubat 1921 tarihinde meclisin ismi Türkiye Büyük Millet Meclisi olmuştur.
- TBMM’nin ilk yurt dışı temsilciliği Azerbaycan’da açılmıştır. Temsilci ise Memduh Şevket olmuştur.
- 9 Nisan 1923 tarihinde Chester Projesi Birinci TBMM tarafından onaylanmıştır. Chester Projesi; demiryolu, liman ve madenlerin ABD’ye kiralanmasıdır.
- 10 Ağustos 1920 tarihinde İstanbul Hükümeti Sevr Barış Antlaşması’nı imzalamış ve imzalayan kişiler Birinci TBMM tarafından vatan haini ilan edilmiştir. (Sevr Antlaşması ile ilgili detaylı bilgi için buraya tıklayabilirsiniz.)
- 5 Aralık 1920 tarihinde İstanbul Hükümeti ile Birinci TBMM arasında Bilecik Görüşmesi yapılmıştır. Bilecik Görüşmesi ile İstanbul Hükümeti TBMM’nin siyasi varlığını ilk kez tanımıştır.
Bir sonraki Kpss Tarih Notu Muharebeler Dönemi ile devam etmektedir.