MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE YAPILAN KONGRELER ve AMASYA GÖRÜŞMELERİ

Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’ni yayımladıktan sonra 23 Temmuz’da başlayacak Erzurum Kongresi için yola çıkmıştır.  Kongre 7 Ağustos’a kadar devam etmiş, 4 Eylül’de ise Sivas Kongresi başlamıştır. Milli Mücadele Döneminde yapılan kongreler Erzurum ve Sivas Kongreleri ile sınırlı kalmamış, birçok yerel kongreler de düzenlenmiştir. Bu yazımız Milli Mücadele sürecinde düzenlenen tüm kongreler ile Amasya Görüşmeleri konularını içermektedir. 

Genelgeler ve kongreler kronolojik sıralama için buraya tıklayabilirsiniz.

Milli Mücadelede Toplanan Kongreler:

ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ – 7 AĞUSTOS 1919)

Erzurum Kongresi gizli gerçekleştirilecek bir kongre olmasına rağmen İstanbul Hükümeti tarafından öğrenilmiş ve Mustafa Kemal ivedilikle İstanbul’a çağrılmıştır. Mustafa Kemal’in İstanbul’a dönmemesi üzerine Sultan Vahdettin telgrafında O’nu 9. Ordu Müfettişliği görevinden aldığını açıklamıştır. Mustafa Kemal ise bu durumun üzerine askerlik görevinden istifa etmiş ve şu sözleri söylemiştir:

‘’Milli mücadelemi artık ferdi bir mücahit olarak sürdüreceğim, artık sine-i millete geri döndüm.’’

NOT: Sine-i millet ‘’milletten biri’’ anlamına gelmektedir.

ERZURUM KONGRESİ GELİŞMELERİ

• Kongreye 62 delege katılmıştır.
• Mustafa Kemal’in istifası Erzurum’da gerçekleşmiştir. Sivil olarak gerçekleştiği ilk faaliyeti Erzurum Kongresi olmuştur.
• Kolordu Komutanı Kazım Karabekir burada Mustafa Kemal’e ‘’Ben ve ordum emrinizdeyiz paşam’’ demiştir.
• Erzurum Kongresi, Şark Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk ve Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyetleri tarafından düzenlenmiştir.
• Mustafa Kemal kongrede resmi delege olmak için Şark Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne üye olmuştur.
• Mustafa Kemal ve Rauf Bey’in kongre üyesi olabilmesi için ise Kazım Yurdalan ve Cevat Dursunoğlu üyelikten istifa etmiştir.
• Erzurum Kongresi’ni Hoca Raif Efendi açmıştır.
• Açılışın ardından gerçekleşen seçim ile başkan Mustafa Kemal olmuştur.
• Kongreye bazı iller, yapılan valilik baskısı sebebiyle katılamamıştır. Erzurum Kongresi’ne katılan iller ve katılamayan iller:

Kongreye Katılan İller	Kongreye Katılamayan İller
Bitlis Erzurum Sivas Van Trabzon Kars	Diyarbakır Elazığ Mardin

ERZURUM KONGRESİ’NDE ALINAN KARARLAR

Erzurum Kongresi’nde alınan kararlar anlaşılması için basitleştirilerek ve yorumlanarak yazılmıştır.

• Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür bölünemez.

‘’Ulusal bir karardır. Misak-ı Milli’de de aynı şekilde kabul edilmiştir. Bu madde ile ilk kez vatan sınırlarından bahsedilmiştir.’’

• Manda ve himaye kabul edilemez.

‘’Madde ve himaye ilk kez reddedildi. Dış politikaya yönelik alınan bir karardır.’’

NOT: Manda ve himaye ilk kez hangi kongrede reddedildi sorusunun cevabı Erzurum Kongresidir.

• Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı saltanat ve hilafetin korunması için Kuvay-ı Milliye’yi etkin ve milli iradeyi hakim kılmak esastır.

‘’Alınan bu karar ile saltanat yanlılarının Milli Mücadeleye destek vermesi amaçlanmıştır. Ayrıca bu maddede ulusal egemenlik ve ulusal bağımsızlıktan söz edilmiştir.’’

• Türk ulusal sınırlarında gözü olmayan herhangi bir devletten yardım alınabilecek.
• Ulusal güçler padişah ve saltanat makamını düştüğü durumdan kurtaracaktır.

‘’Bu karar ile saltanat yanlılarını Milli Mücadeleye çekmek amaçlanmıştır. Karar ulusal egemenlik ile çelişmektedir.)

• Kapalı halde bulunan Osmanlı Mebusan Meclisi açılacak ve hükümet denetlenecektir.

‘’Bu karar ile Damat Ferit Paşa Hükümeti’nin faaliyetleri denetlenmek istenmiştir.’’

• Her türlü yabancı devletin işgaline ve müdahalesine karşı Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde millet birleşerek buna karşı koyacaktır.
• Mevcut hükümet vatanın bağımsızlığını sağlayamazsa geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümetin üyeleri Milli Kongre tarafınca seçilecektir. Eğer kongre toplanamazsa bu görevi Temsil Heyeti yapacaktır.

‘’İlk defa alternatif bir hükümetten bahsedilmiştir.’’

NOT: Temsil Heyeti hangi kongrede kurulmuştur sorusunun cevabı Erzurum Kongresi olacaktır.

ERZURUM KONGRESİ’NDE ALINAN KARARLARIN NETİCELERİ

• Erzurum Kongresi toplanışı bakımından bölgesel, aldığı kararlar bakımından ulusaldır.
• Temsil Heyeti ilk kez burada kurulmuştur. Mustafa Kemal’in başkanlığını yaptığı Temsil Heyeti 9 kişiden oluşmaktadır. Amaç ise kongre kararlarının uygulanmasının sağlanmasıdır. Ayrıca kurul sadece Doğu illerini temsil etmektedir.
• Doğu’da bulunan yararlı cemiyetler Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti bünyesinde birleşmiştir. Cemiyetin başkanı ise Mustafa Kemal olmuştur.

• Kongrede alınan kararlar halka, İtilaf Devletlerine ve ABD başkanı Wilson’a gönderilmiştir.
• Erzurum Kongresi kararları ile ilk kez milli egemenliğe dayalı yeni bir devlet kurma düşüncesi oluşmuştur. (Amasya Genelgesi’nde ise ulusal egemenliğin yeni bir devlet değil rejim değişikliği sağlanacağı söylenmekteydi.)

SİVAS KONGRESİ (4 – 11 EYLÜL 1919)

Milli Mücadele Döneminde yapılan kongreler arasında yer alan Sivas Kongresi 4 Eylül 1919 tarihinde başlamıştır. Kongreye katılım 38 delege ile gerçekleşmiş, katılım planlanan sayının çokça altında kalmıştır. Bunun sebepleri ise:

1. Fransızların Sivas’ı işgal edeceği söylentileri
2. Ali Galip Olayı: Elazığ Valisi Ali Galip’in Sivas Kongresi’ne doğu bölgesinden gidecek olanları engellemiştir.
3. Muhittin Paşa Olayı: Ankara Valisi Muhittin Paşa kongreye Batı’dan gidecek olanları engellemiştir.
4. Bazı delegelerin kongreyi önemli görmemesi

SİVAS KONGRESİ’NDE EN ÇOK TARTIŞILAN KONULAR

• Kongre başkanın kim olacağının belirlenmesi.

‘’Başkanlık yarışına Mustafa Kemal ve Rauf Orbay katılmış, uzun tartışmaya sebep ola tartışmanın ardından Mustafa Kemal başkan seçilmiştir.’’

• Manda ve Himaye konusu en çok tartışılan konular arasına girmiştir.

‘’Kongre sonucunda manda ve himaye kesin olarak reddedilmiştir.’’

• Kongre sırasında çokça siyası tartışmalar gerçekleşmiştir.
• Padişaha / saltanata bağlılık da en çok tartışılan konulardan olmuştur.

SİVAS KONGRE’SİNDE ALINAN KARARLAR

Sivas Kongresi’nde alınan kararlar anlaşılması için basitleştirilerek ve yorumlanarak yazılmıştır.

• Anadolu’daki tüm milli cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleşecektir.

‘’Milli mücadele artık tek bölgesel değil ulusal gerçekleşecektir.’’

• Halkın Milli Mücadeleden haberdar olması için bir gazete çıkarılacaktır.

‘’Sivas’ta Milli Mücadele’nin ilk gazetesi olan İrad-ı Milliye çıkarılmıştır. Gazetenin adı TBMM açıldıktan sonra Hakimiyet-i Milliye, 1934 yılında ise Ulus olarak değiştirilmiştir.

• Manda ve himaye fikri bir daha gündeme gelmemek üzere reddedilmiştir.

‘’Manda ve himaye ilk kez Erzurum Kongresi ile reddedilmiştir. Sivas Kongresi’nde ise son kez ve kesin olarak reddedilmiştir.’’

NOT: Mustafa Kemal, manda ve himaye konusu sırasında ‘’Siz kabul etseniz de etmeseniz de ferdi bir mücahit olarak mücadelemi sürdüreceğim. Bu mücadele benim için YA İSTİKLAL YA ÖLÜM’’ demiştir.

• Azınlıklara siyasal hakimiyetimizi ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar verilemez.

‘’Bu madde Halkçılık ilkesi doğrultusundadır. Islahat Fermanı bu karar ile yok sayılmıştır.’’

SİVAS KONGRESİ’NDE ALINAN KARARLARIN NETİCELERİ

• Temsil Heyeti bütün yurdu temsil eder hale gelmiş ve yetkileri genişlemiştir.
• Sivas Kongresi sırasında General Harbourd, ABD başkanı Wilson tarafından Doğu Anadolu’daki durumu raporlaması için Anadolu’ya gönderilmiştir.
• Mustafa Kemal ile görüşme yapan General Harbord Mustafa Kemal’e ‘’Eğer Amerikan ordusunda muvazzaf bir subay olmasaydım gelir sizinle birlikte mücadelenizi izlerdim’’ demiştir.

• Kongre sonucunda Temsil Heyeti, İstanbul ile haberleşmeyi kesmiş ve bu durumun üzerine Damat Ferit Paşa Hükümeti istifa etmiştir. Yerine ise Milli Mücadele konusunda daha ılımlı olan Ali Rıza Paşa Hükümeti gelmiştir.
• Damat Ferit Hükümetinin istifa etmesi Temsil Heyeti’nin İstanbul Hükümeti’ne karşı aldığı ilk siyasi zaferi

BÖLGESEL KONGRELER

Milli Mücadele Döneminde yapılan kongreler sadece Erzurum ve Sivas Kongreleri ile sınırlı kalmamış, bölgesel kongrelerde gerçekleştirilmiştir. Bölgesel kongreler arasında olan Afyon ve Pozantı Kongrelerine Mustafa Kemal de katılım gerçekleştirmiştir.

Milli Mücadele Döneminde yapılan kongreler içerisinde Mustafa Kemal’in de katıldıkları:

• Erzurum Kongresi
• Sivas Kongresi
• Afyon Kongresi
• Pozantı Kongresi

BALIKESİR KONGRESİ

• Balıkesir Kongresi, Hacim Muhittin Bey tarafından toplanmıştır.
• Kongre sırasında padişaha bağlılıklarını bildirmişlerdir.
• Alınan kararlar arasında Yunan güçleri ile savaşmak vardır.

ALAŞEHİR KONGRESİ

• Balıkesir Kongresinde olduğu gibi Alaşehir Kongresinde de başkanlık Hacim Muhittin Bey tarafından yapılmıştır.
• Milli mücadele için para ve silah desteğinde bulunmuşlardır.

NOT: Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri Kurtuluş Mücadelesinde Batı Cephesi’nin oluşmasında etkili olmuştur.

• Aldıkları kararlar arasında eğer gerekirse Yunan’a karşı İtilafları tercih edebilecekleri fikri vardır.

NAZİLLİ KONGRESİ

• Kongre sırasında Nazilli’nin işgal altında olması dolayısıyla kongre Muğla’da gerçekleşmiştir.
• Kongre başkanlığını Turgut Alp / Galip Hoca / Reşad-ı Sani lakaplarıyla Celal Bayar yapmıştır.
• Nazilli Kongresi’nde alınan karar üzerine Kuvay-ı Milliye’ye destek verilmiştir.

LÜLEBURGAZ VE EDİRNE KONGRELERİ

• Trakya Paşaeli Cemiyeti tarafından düzenlenen Lüleburgaz ve Edirne Kongrelerinin ortak amacı Yunan’ı Trakya topraklarından atmaktır.

KARS KONGRESİ

• Kongre, Kars ve çevresinde gerçekleşmiştir. Amaçları Elviye-i Selase’yi korumaktır.
• Kars Kongresi birden fazla kez düzenlenmiş ve ikinci toplantılarında Milli İslam Hükümeti kurmaya karar vermişlerdir. Üçüncü toplantılarında ise Güneybatı Kafkas Geçici Hükümeti’ni kurmuşlardır. Ancak İngilizlerin baskısı sebebiyle sürdürülebilirliklerini sağlayamamışlardır.

AFYON KONGRESİ

• Mustafa Kemal’in de katıldığı Milli Mücadele Dönemi kongreleri arasındadır.
• Kemal Paşa’nın yanı sıra Fevzi Çakmak, İsmet İnönü gibi önemli isimlerde Afyon Kongresi’ne katılmıştır.
• Kongrede I. TBMM’ye bağlılık bildirilmiştir.

POZANTI KONGRESİ

• Pozantı Kongresi, Milli Mücadele’nin son kongresi olması açısından önemlidir.
• Kongrenin diğer bir önemi ise Milis güçlerin birleşmesinin tamamlanmasıdır.
• Mustafa Kemal de kongreye katılım göstermiştir.
• Adana işgal altında olduğu için Pozantı’nın il merkezi olmasına karar verilmiştir.

Milli Mücadele Döneminde yapılan kongreler burada bitmiştir. Konu Amasya Görüşmeleri ve Temsil Heyetinin Ankara’ya gelişi ile devam etmektedir.

AMASYA GÖRÜŞMELERİ VE TEMSİL HEYETİNİN ANKARA’YA GELİŞİ

20 Ekim 1919 tarihinde Ali Rıza Paşa Hükümeti’ni Salih Paşa’nın, Temsil Heyeti’ni Mustafa Kemal Paşa’nın temsil ettiği Amasya Görüşmeleri başlamıştır.

Amasya Görüşmelerinde İstanbul Hükümeti’ni kim temsil etmiştir, Amasya Görüşmelerinde temsil heyeti kimler tarafından temsil edilmiştir, Amasya görüşmelerinin önemi, önemli somut sonuçları nelerdir, Temsil Heyeti İstanbul Hükümeti tarafından ne zaman tanındı? 

AMASYA GÖRÜŞMELERİ (20 – 22 EKİM 1919)

Temsil Heyeti ile İstanbul Hükümeti arasında bazı yazışmalar gerçekleşmiş ve sonucunda Ali Rıza Paşa Anadolu’ya temsilci göndermeyi kabul etmiştir. Amasya Görüşmelerinde İstanbul Hükümeti’ni temsil eden kişi Bahriye Nazırı Salih Paşa’dır.

Görüşmelerde alınan kararlar:

AMASYA GÖRÜŞMELERİNDE ALINAN KARARLAR

• Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, İstanbul Hükümeti tarafından resmi olarak tanınacaktır.
• Ülkenin geleceği ile ilgili yapılacak barış antlaşmalarında ülkeyi Temsil Heyeti’nin belirlediği heyet temsil edecektir.
• Azınlıklara siyasi ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilmeyecektir.
• Sivas Kongresi kararları İstanbul Hükümeti tarafından kabul edilecektir.
• Kapalı halde bulunan Osmanlı Mebusan Meclisi, İstanbul dışında açılacak ve genel seçimlere gidilecektir.

Olumlu geçen Amasya Görüşmeleri ardından Salih Paşa; İstanbul Hükümeti’ne bu kararları kabul ettireceğini bir maddeyi bile kabul ettiremeyecek olması halinde ise istifa edeceğini bildirmiş fakat sadece bir maddeyi kabul ettirebilmiştir. Kabul ettirdiği tek madde ise Meclis-i Mebusan’ın açılmasıdır. Fakat maddede söylendiği gibi Mebusan Meclisi İstanbul dışında değil, İstanbul’da toplanacaktır. 

NOT: İstanbul Hükümeti’nin Amasya Görüşmeleri için temsilci göndermesi hem Temsil Heyeti’ni hem de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ni ilk kez resmi olarak tanıdığının göstergesidir. Ayrıca yapılan görüşme sonucunda İstanbul Hükümeti Temsilcisi Salih Paşa, Erzurum ve Sivas Kongrelerinde alınan kararları da tanımış oldu.

Mustafa Kemal 1919 yılında Erzurum’dan milletvekili seçilmiştir. Fakat hakkında idam kararı olması sebebiyle Mebusan Meclisi toplantısı için İstanbul’a kendisi gidemeyecektir. Bu durumun üzerine İstanbul’daki meclis toplantısına gidecek olan heyetle Ankara’da bir araya gelerek toplantı yapmayı planladı ve Ankara’da Temsil Heyeti ile görüştü.

TEMSİL HEYETİ’NİN ANKARA’YA GELMESİ (27 ARALIK 1919)

Ankara Milli Mücadelenin merkezi seçilmiş ve Temsil Heyeti, Mebusan Meclisi toplantısı öncesinde Ankara’da görüşme yapmışlardır. Görüşmenin Ankara’da yapılma sebepleri ise:

• Buranın Ali Fuat Paşa kontrolünde olması
• Batı Cephesine yakın olması
• Demir yolu ve ulaşım imkânın olması
• Ankara halkının Milli Mücadeleyi ve Mustafa Kemal’i desteklemesi
• Anadolu’nun ortasında yer alması

NOT: 27 Aralık 1919 tarihinde Ankara’ya gelen Mustafa Kemal, Ankara Ziraat Okulu’nda konaklamıştır.

Mustafa Kemal, İstanbul’a gidecek olan heyetten bazı isteklerde bulunmuştur. Mustafa Kemal’in Temsil Heyeti’nden istekleri:

• Müdafaa-i Hukuk Grubu oluşturulması ve başkan olarak kendisinin seçilmesi

‘’Mustafa Kemal’in istediği gibi bir grup kurulmuş fakat ismi Vatanın Kurtuluşu anlamına gelen Felah-ı Vatan olmuştur. Ayrıca başkanı kendisi seçilmemiştir.’’

NOT: Mustafa Kemal’in Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun oluşmasını ve gruba başkan olarak seçilmek istemesinin amacı meclisin yürümeyecek bir hale gelmesi durumunda buradaki yetkisini kullanarak başka bir şehirde yeni bir meclis açabilmektir.

• Misak-ı Milli Kararlarının mecliste onaylanması
• Ali Rıza Paşa Hükümeti için güvenoyu verilmemesi

Kongreler ve Amasya Görüşmeleri yazımız burada sona erdi. Bir sonraki kpss konusu olan  Son Osmanlı Mebusan Meclisi, Misak-ı Milli Kararları ve İstanbul’un Resmen İşgali için buraya tıklayabilirsiniz.