GÜLHANE-İ HATTI HÜMAYUNU: TANZİMAT DÖNEMİ

Osmanlı Dağılma Dönemi ıslahatları konusunun devamı olan Tanzimat Dönemi 1839 – 1876 tarihleri arasını kapsamaktadır.

Tanzimat Dönemi Padişahları:

• Sultan Abdülmecid (1839 – 1861)
• Sultan Abdülaziz (1861 – 1876)
• V. Murat (1876)

TANZİMAT DÖNEMİ GENEL ÖZELLİKLERİ

• Yönetim ve hukuk alanındaki ıslahatların en yoğun yapıldığı dönemdir.
• Eski kurumlar varlığını devam ettirirken yeni kurumların açılması ikilikler meydana getirmiştir.
• Tanzimat Dönemi içerisinde Batıcılık ve Osmanlıcılık fikir akımları etkili olmuştur.

SULTAN ABDÜLMECİD (1839 – 1861)

• Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı Sultan Abdülmecid tarafından ilan edilmiştir.
• Yetkileri kısıtlanan ilk padişah II.Mahmut idi. Yetkileri kanun ile kısıtlanan ilk padişah ise Sultan Abdülmecid olmuştur.
• Sultan Abdülmecid, batılı anlamda müzik dersi alan ilk padişahtır.

TANZİMAT FERMANI (GÜLHANE-İ HATTI HÜMAYUNU) (1839)

• Gülhane-i Hattı Hümayun olarak da bilinen Tanzimat Fermanı, Osmanlı padişahı Abdülmecid tarafından ilan edilmiştir. Fermanın esasları ise II. Mahmut Dönemi’nde belirlenmiştir.
• Fermanı hazırlayan ve okuyan Mustafa Reşit Paşa’dır.
• İlanında Avrupa baskısı yoktur.
• Bu ferman ile devlet Osmanlıcılık fikir akımını strateji olarak belirlemiştir.
• Anayasacılığın ilk adımı olmuştur.
• İlk defa bir padişah hukukun üstünlüğünü kabul etmiştir.
• Fermanın etkileri edebiyat alanında da görülmüştür.

Tanzimat Fermanı Neden İlan Edilmek İstendi?

• Londra Konferansı’nda konuşulan Mısır sorununun çözümünde destek alabilmek
• Fransız İhtilalinin getirdiği milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak
• Gayrimüslimlere daha fazla hak vererek Müslümanlarla hak eşitliklerini sağlamak
• Azınlıkların devlete bağlılığını artırmak
• Avrupalı devletlerin, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmasını engellemek
• Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanmasını engellemek

Tanzimat Fermanı Maddeleri Nelerdir?

Tanzimat Fermanı’nın önemli maddeleri:

• Herkes mal ve mülk sahibi olabilecek. İsterse sahip olduğu mal – mülk satışını yapabilecek isterse de miras bırakabilecektir.

‘’Böylece müsadere sistemi resmen kalkmış, özel mülkiyet hakkı ortaya çıkmış oldu.’’

• Kimse yargılanmadan ceza almayacak ve öldürülmeyecektir. Mahkemeler herkese açık olacaktır.

‘’Böylece padişahın kulluk yetkisi resmen kalkmış oldu.’’

NOT: Yukarıdaki iki madde padişahın yargıdaki bazı yetkilerinin elinden alındığını göstermektedir.

• Din, dil, ırk ayrımı yapılmadan herkes eşit tutulacaktır.
• Her erkek askere gidecektir. Böylece askerlik vatan görevi olmuştur.
• Vergilendirme, kişinin gelirine göre yapılacaktır.
• Tüm Osmanlı halkının can ve mal güvenliği sağlanacaktır. Tanzimat Fermanı’nda yer alan bu madde kişilerin haklarının önemsendiğini gösterir.
• Kanunlar, şeriata uygun olacaktır.

‘’Bu madde ile teokratik yapının devam ettiği vurgulanmıştır.’’

NOT: Ferman, hem Müslümanlara hem de gayrimüslimlere yöneliktir.

ISLAHAT FERMANI (1856)

• Tanzimat Fermanı’nın devamı niteliğinde olan Islahat Fermanı Abdülmecid tarafından yayınlanmıştır.
• Gayrimüslimlere daha çok hak kazandırmıştır. Azınlıklara imtiyaz tanınması, Müslüman halkın tepkisine neden olmuştur.
• Fermanda Avrupalı devletlerin baskısı etkili olmuştur.
• Fermanın hazırlanmasında etkili olan devlet adamı Ali Paşa’dır.

Islahat Fermanı Neden İlan Edildi?

Islahat Fermanı’nın ilan edilmesinin nedenleri:

• Kırım Savaşı ile ilgili toplanacak olan Paris Konferansı’nda etkili olabilmek
• Tanzimat Fermanı’ndan beklenen sonucun alınamamış olması
• Fransız İhtilalinin getirdiği milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak
• Devleti dağılmaktan kurtarmak
• Osmanlıcılık fikir akımını uygulamak
• Avrupa’nın Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını engellemek
• İmparatorluğun dağılmasını önlemek

NOT: Islahat Fermanı amaçlandığı gibi devletin dağılmasının önüne geçememiş hatta durumu hızlandırmıştır.

Islahat Fermanı Maddeleri Nelerdir?

Islahat Fermanı’nın önemli maddeleri:

• Gayrimüslimler de Müslümanlar gibi devlet memuru olabilecek; banka, şirket açabilecek; belediye ve il genel meclislerine üye seçebilecek.
• Gayrimüslimleri küçük düşürücü olan sünnetsiz, gâvur vs. gibi sözler resmi belgelerde söylenmeyecek.
• Bedelini nakit ödemek şartı ile gayrimüslimler askerlikten muaf olabilecek.
• Cizye vergisi kaldırılacak.

‘’Cizye vergisinin kaldırılması ile Osmanlı Devleti ekonomisi büyük bir zarara uğramıştır.

• İltizam usulü kaldırıldı.
• Osmanlı Devleti vatandaşı olmayan kişiler de vergisini vermek koşulu ile Osmanlı topraklarında mal mülk edinebilecektir.

‘’Yabancı uyruklular Osmanlı’ya büyük ölçüde mali yatırımlar yapmıştır.’’

NOT: Islahat Fermanı sonucunda Müslüman – Gayrimüslim çatışmaları artmaya başlamıştır.

OSMANLI DEVLETİ’NDE GAYRİMÜSLİM HAKLARI

Osmanlı İmparatorluğu’nda gayrimüslimler / azınlıklar devlet yönetiminde temsil edilme dışında kazandıkları tüm hak ve ayrıcalıkların tümünü Islahat Fermanı ile elde etmişlerdir. Azınlıkların / gayrimüslimlerin devlet yönetiminde temsil edilebilmesi ise Meşrutiyet’in ilanı ile gerçekleşmiştir.

TANZİMAT FERMANI İLE ISLAHAT FERMANI BİRBİRİNDEN NASIL AYIRT EDİLİR?

Islahat Fermanı, gayrimüslimlere imtiyaz veren bir ferman olmuştur. Bu yüzden karşılaşılacak sorularda ‘’yabancı, gayrimüslim veya azınlıklar’’ ile ilgili bir durumdan söz ediliyorsa Islahat Fermanı’na ait bir durumdur. Eğer soruda ‘’herkes, hiç kimse, tüm tebaa vs. gibi eşitlikten bahseden bir hüküm’’ yer alıyorsa Tanzimat ve Islahat Fermanı ile ilgili ortak bir maddedir.

SULTAN ABDÜLAZİZ (1861 – 1876)

• Tanzimat Dönemi padişahları arasındadır.
• Sultan Abdülaziz, Osmanlı tarihinde operaya giden ilk padişah olmuştur.
• Yurtiçi ve yurtdışı seyahatleri yapmıştır. Avrupa seyahatine çıkan ilk padişahtır.
• İngiltere, Fransa, Belçika, Almanya ve Avusturya’yı gezdi. Bu ülkeleri ziyaret etme amaçları ise:

1. Osmanlı Devleti’nde azınlıklara iyi davranıldığını anlatmak
2. Rusya’nın planlarını duyurmak istemesi
3. Avrupalı devletlerden para yardımı almak
4. Osmanlı’da yaşayan Hristiyan halka, Avrupa hükümdarları ve halkı tarafından saygı duyulduğunu göstermek

• Avrupalı devletlerden aldığı krediler ile gemi sayısı bakımından dünyanın 3. büyük filosunu oluşturmuştur.
• Sultan Abdülaziz çıkarmış olduğu Kararname-i Ali ile Osmanlı tarihinde ilk kez basın sansürü uygulamıştır.
• Türk yayın tarihinde sansür uygulanan ilk gazete Hadika olmuştur.
• 1868 yılında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında Osmanlı Devleti’nin ilk medeni kanunu olma özelliğine sahip Mecelle hazırlanmış, 1869 yılında ise Mecelle yürürlüğe konmuştur.

Ahmet Cevdet Paşa Osmanlı’da Tanzimat Dönemi sırasında görev almış olan resmi tarih yazarıdır. İmparatorluğun ilk medeni kanunu olan Mecelle, Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında hazırlanmıştır. Osmanlı tarihini anlatan Tarih-i Cevdet ile peygamberler tarihini anlatan Kısas-ı Enbiya adlı eserlerin sahibidir. Ayrıca Kavaid-i Osmaniye adlı bir dilbilgisi kitabı da bulunmaktadır. Türk edebiyatının ilk kadın romancısı olan Fatma Aliye Hanım’ın ise babasıdır.

 

• Meşrutiyet isteyen Genç Osmanlılar tarafından tahttan indirildi. Yenilik taraftarları tarafından tahttan indirilen ilk padişah olmuştur.

Genç Osmanlılar Kendilerini Yeni Osmanlılar olarak da tanıtmışlardır. Bürokratların, gazetecilerin ve edebiyatçıların yer aldığı Genç Osmanlılar grubu içerisinde Namık Kemal, Ziya Paşa, Mithat Paşa, Şinasi, Ali Suavi, Fazıl Paşa gibi tanıdık isimler de yer almaktadır. Meşrutiyete geçilmenin dağılmayı önlemek amacıyla önemli olduğunu savunmuşlardır. Yurt içi ve yurt dışında faaliyetlerde bulunmuşlardır. İstanbul’da ise Meslek adı altında toplanmışlardır. Genç Osmanlıların ilk dernekleşmeleri İttihad-ı Osmani adı altında gerçekleşmiştir.

 

TANZİMAT DÖNEMİ ISLAHATLARI

Sultan Abdülmecid ile Sultan Abdülaziz dönemlerinde yapılan ıslahatlar Tanzimat Dönemi Islahatları olarak kabul edilmektedir.

TANZİMAT DÖNEMİ İDARİ, ADLİ ve ASKERİ ISLAHATLARI

• Yargı ile ilgili işleri düzenlemek için günümüz Yargıtay benzeri olan Meclis-i Ahkâmı Adliye kurulmuştur.
• Günümüz Danıştay’ına denk gelen Şuray-ı Devlet kurulmuştur.
• Meclis-i Ahkâmı Adliye ve Şuray-ı Devlet, Fransa örnek alınarak oluşturulmuştur.
• Kanun ile ilgili işleri düzenlemek amacı ile Meclis-i Ali Tanzimat açılmıştır. Meclis-i Ali Tanzimat, Osmanlı’nın yasama organı olmuştur.

‘’Kanunların yayınlanması amacıyla Düstur dergisi çıkarılmıştır.’’

• İl genel meclisleri açıldı.
• Vergileri toplamak amacıyla Muhassıllık Meclisi açıldı.
• Posta Nezareti kurulmuştur.
• Günümüzde Milli Eğitim Bakanlığı’na denk gelen Meclis-i Maarif-i Umumiye Nezareti kurulmuştur.
• Güvenliğin sağlanması amacıyla Jandarma Teşkilatı olan Umur-u Zaptiye kurulmuştur.
• Gemi sayısı bakımından dünyanın 3. Büyük gemi filosu kuruldu.
• Vapur işleri ve deniz yolu taşımacılığı amacıyla Şirket-i Hayriye
• Gazetelerdeki yazıları denetlemek amacıyla Matbuat Nizamnamesi çıkarıldı.
• Çıkarılan Arazi Kanunnamesi ile topraklarla ilgili esaslar belirlendi.
• Vilayet Nizamnamesi yayınlandı.
• Polis Teşkilatı kurulmuştur.
• İlk medeni kanun olan Mecelle çıkarılmıştır.
• Osmanlı’nın ilk belediye teşkilatı İstanbul’da kurulmuştur.

 TANZİMAT DÖNEMİ EĞİTİM VE KÜLTÜR ISLAHATLARI

• Meclis-i Maarif-i Umumiye Nezareti kurulmuş ardından ise Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile müfredata düzenleme getirilmiştir.
• Okullara kitap hazırlamak amacı ile Bilim Akademisi anlamına gelen Encümen-i Daniş kurulmuştur.
• Yapılacak olan tercüme çalışmalarında yardımcı olması amacı ile Redhouse ve Hammer Osmanlı Devleti’ne davet edilmiştir.
• Kadın öğretmen yetiştirmek amacıyla Darülmuallimat ; erkek öğretmen yetiştirmek amacıyla ise Darülmuallim adı verilen öğretmen okulları açılmıştır.
• Kız rüştiyeleri açıldı.
• Galatasaray Sultanisi açıldı.
• Darülfünun açıldı. Osmanlı Devleti’nin ilk üniversitesidir.
• Müslüman yetim çocukların eğitimi için Darüşşafaka Lisesi açılmıştır.
• Devlet memuru yetiştirmek amacıyla Mekteb-i Mülkiye açılmıştır.
• Güllü Agop tarafından ilk Osmanlı modern tiyatrosu kurulmuştur.
• Şeker Ahmet Paşa tarafından Osmanlı’nın ilk resim sergisi açılmıştır.
• İlk Türk fuarı açılmıştır. Fuarın ismi Sergi-i Umum-u Osmani’dir.
• Mahkeme kararlarının yayımlanması amacıyla Ceride-i Mahakim adlı gazete çıkarıldı. Bu gazete modern hukuka geçişin önemli bir adımı sayılmaktadır.
• Çeşitli yayın organları oluşturulmuştur.

SULTAN ABDÜLMECİD DÖNEMİ YAYIN ORGANLARI	Tercuman-ı Ahval	İlk özel Gazete
	Tasvir-i Efkâr	Özel Gazete
	Ceride-i Havadis	İlk Yarı Resmi Gazete
	Vekay-i Tıbbiye	İlk Türk Dergisi
	Mecmuayı  Fünun	Bilim Dergisi (Münih Paşa)
SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ YAYIN ORGANLARI	Terakki-i Muhadderat	İlk Kadın Dergisi
	Diyojen	İlk Mizah Dergisi (Teodor Kasap)
	Hadika	Sansür Uygulanan İlk Gazete
	Ayıne-i Vatan	İlk Resimli Gazete (M. Akif Ersoy)
	Muhbir	İnkılap Fikirleri Yaymak İçin kurulan ilk gazete (Ali Suavi)

TANZİMAT DÖNEMİ EKONOMİK ISLAHATLAR

• Osmanlı tarihinin ilk demir yolu İzmir – Aydın arasında açılmıştır.
• Kırım – Varna – Edirne arasına ilk telgraf hattı kurulmuştur.
• Abdülmecid Dönemi’nde Bank-ı Şahane-i Osmani kurulmuştur. Osmanlı’nın yabancı sermayeli ilk bankası olma özelliğine sahiptir.

‘’Bank-ı Şahane-i Osmani 1930 yılında Merkez Bankası kurulana dek para basma yetkisine sahipti.’’

• Abdülmecid Dönemi’nde çiftçilere kredi vermek amacıyla Memleket Sandıkları kurulmuştur. Ziraat Bankası’nın temellerini oluşturan Memleket Sandıkları Ahmet Mithat Paşa önderliğinde kurulmuştur.
• Abdülmecid Dönemi’nde Mecidiye adı verilen gümüş para bastırılmıştır.
• Batı tarzı hukuk kuralları temel alan ve karma mahkeme olan Nizamiye Mahkemeleri kurulmuştur.
• İlk posta pulu basılmıştır.
• Günümüzde ismi Kızılay olan Hilal-i Ahmer Cemiyeti
• Küçük sanayi kollarını korumak amacıyla Islah-ı Sanayi Komisyonu

Bu konunun devamı olan kpss tarih konusu Meşrutiyet Dönemi’dir. Görüntülemek için buraya tıklayabilirsiniz.