Bu yazımızda KPSS tarih dersi içerisinde yer alan ve sınavda ortalama 4 soru gelen Osmanlı Dağılma Dönemi Islahatları konusunu anlatacağız. Öncelikle dağılma dönemi ıslahatları genel özelliklerini inceleyelim.
DAĞILMA DÖNEMİ ISLAHATLARI GENEL ÖZELLİKLERİ
- 19. yüzyılda yapılan ıslahatlarda Avrupa örnek alınmıştır.
- Islahatlar her alanda gerçekleştirilmiştir.
- Yönetim ve hukuk alanında ıslahatlar ilk kez bu dönemde gerçekleştirilmiştir.
- Dağılma dönemi ıslahatları genel amaçları ise devleti çöküşten kurtarmak, parçalanmayı önlemek, Avrupa’nın iç işlerine karışmasını engellemek ve Avrupalı devletlerle ilişkileri hoş tutmaktır.
- Bu dönemin ıslahatlarında Avrupa baskısı olmuştur.
- Osmanlı Devleti’nde ilk kez halk yönetime katıldı ve böylece demokratikleşme hareketleri başladı.
- İlk kez parlamentolu dönem başlamıştır.
- İlk Türk Anayasası olan Kanun-i Esasi 19. yüzyılda kabul edilmiştir.
- Padişah yetkileri ilk kez kısıtlanmıştır.
- Bu dönemde yapılan ıslahatlara saray, ulema ve asker karşı çıkmıştır.
OSMANLI DEVLETİ DAĞILMA DÖNEMİ ISLAHATÇILARI
- yüzyıl ıslahatçıları:
- II. Mahmut (1808 – 1839)
- Sultan Abdülmecid (1839 – 1861)
- Sultan Abdülaziz (1861 – 1876)
- II. Abdülhamid (1876 – 1909)
HATIRLATMA: 17. yüzyıl Osmanlı Devleti ıslahatçılarını ve 18. yüzyıl ıslahatçılarını hatırlamak için linklere tıklayabilirsiniz.
II. MAHMUT (1808 – 1839)
- II. Mahmut 1808 yılında Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa Paşa’nın desteğini alarak tahta çıkmıştır.
- Halkına din ve mezhep özgürlüğü sağlamış ve ayrımcılık yapmamıştır. Bu konu ile ilgili söylediği ünlü sözü ise şudur:
‘’Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları kilisede, Musevileri de havrada görmek isterim.’’
- Ayrıca bestekâr olan II. Mahmut’un günümüze ulaşan yirmiden fazla bestesi bulunmaktadır.
- Şiirlerinde Adli mahlasını kullanmıştır.
- Devlet dairelerine resmini astıran ilk padişahtır.
- Ayanların giderek güçlenmesi Osmanlı Devleti otoritesini etkilemeye başlamıştır. Bu yüzden II. Mahmut, ayanlar ile bir görüşme yapmış ve sonucunda taraflar arasında Sened-i İttifak imzalanmıştır.
SENED-İ İTTİFAK (1808)
- Mahmut ile ayanlar arasında imzalanmıştır. Yemin belgesidir.
- İttifak sonucunda padişah, ayanları resmi olarak tanımış oldu.
- İmzalanmış olan bu belge ile Osmanlı tarihinde ilk kez padişahın yetkileri kısıtlanmıştır.
- Osmanlı Devleti tarihinin büyük bir demokratikleşme adımıdır.
- Belgenin imzalanmasında Avrupalıların bir etkisi olmamıştır.
- 1215 yılında İngilizler tarafından imzalanan Magna Carta’ya benzetilir. Ortak özellikleri hükümdar yetkilerinin kısıtlanmasıdır.
- Ayanların güçlerinin artmaya devam etmesi üzerine rahatsız olan II. Mahmut, ayanları ortadan kaldırmıştır.
| Ayan Nedir?
Osmanlı Devleti döneminde taşrada; sözü geçen, zengin, güçlü, saygı gören beylere ayan denirdi.
|
II. MAHMUT ISLAHATLARI
YÖNETİM ALANINDAKİ ISLAHATLARI
|
- Merkezi otoritenin sağlanması amacı ile köy ve mahallelerde muhtarlıklar kurulmuş ve kazalar merkeze bağlanmıştır.
- Ayrıca merkezi otoritenin sağlanması amacı ile posta teşkilatı kurulmuştur.
- Karantina teşkilatı kurulmuştur.
- Eyaletlere vali yani müşir atamaları yapılmıştır.
- Divan kaldırıldı ve yerine nazırlıklar kuruldu. Böylece Meclis-i Vükela oluşturuldu. Kurulan nazırlıklar:
- Sadrazam – Başvekalet
- Defterdar – Maliye Nezareti
- Reis’ül Küttap – Hariciye Nezareti
- Sadaret Kethüdası – Dahiliye Nezareti
- Vakıflar – Evkaf Nezareti
- Şeyhülislam – Bab-ı Meşihat Dairesi
- Hazine-i Amire – Maliye Nezareti
- Tımar ve zeamet uygulamaları son bulmuştur.
- Tımar sisteminin son bulması sonucunda İstanbul’a göç artmıştır. Göçlerin önüne geçebilmek adına ilk kez Mürur Tezkeresi yani geçiş belgesi / dâhili pasaport uygulaması başlatılmıştır. Bu durumda İstanbul’a gitmek isteyenlerin Mürur Tezkeresine sahip olması gerekecekti.
- Devletin ferdin malına el koyması anlamına gelen müsadere sistemine büyük ölçüde son verilmiştir.
- İdari işleri düzenlemek amacı ile Darü’ş Şura-ı Bab-ı Ali kuruldu.
- Memurların yargı ve terfi işlemleri için Meclis-i Valayı Ahkam-ı Adliye kuruldu. Kurum, günümüz Yüce Divana benzetilebilir.
- Devlet memuru yetiştirmek için Mekteb-i Maarif-i Adliye kuruldu.
- Alınan kararları duyurmak amacı ile Osmanlı Devleti’nin ilk resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi çıkarılmıştır.
- Yabancı dil bilen Müslüman diplomat yetiştirmek amacıyla Tercüme Odaları kurulmuştur.
- Memurlara fes, ceket ve pantolon zorunluluğu getirildi.
- Memurlar maaşa bağlandı.
- Mahmudiye Marşı, Osmanlı Devleti’nin milli marşı olarak kabul edilmiştir.
|
ASKERİ ALANDA YAPILAN ISLAHATLAR
|
- Yeniçerilere rakip niteliğinde olan Eşkinci Ocağı ve Sekban-ı Cedit Ocağı kuruldu. Fakat başarılı olamamaları üzerine kapatıldı.
- Osmanlı Dağılma Dönemi ıslahatları arasında en önemli sayılabilecek olan olay Yeniçeri Ocağının kaldırılmasıdır. Yeniçeri Ocağının kaldırılmasına Hayırlı Olay anlamına gelen Vaka-i Hayriye denmiştir.
- II. Mahmut Dönemi’nde gerçekleşen Yeniçeri Ocağının kapatılması olayında ulema, esnaf, halk, Şeyhülislam fetvası, topçular, medrese öğrencileri de etkili olmuştur.
- Yeniçeri Ocağının kalkmasının doğal sonucu olarak buraya asker sağlayan acemi ocağı da kaldırılmıştır. Ayrıca Bektaşi tekkeleri de kapatılmış, merkezi otorite artmış ve ıslahatların önü açılmıştır.
- Muhammed’in Askerleri anlamına gelen Asakar-i Mansure-i Muhammediye Ordusu kurulmuştur. Buraya asker yetiştirmek amacıyla Mekteb-i Fünun Harbiye kurulmuştur.
- Yeniçeri Ocağının kaldırılması üzerine devlette asker sayısı azalmış ve bunun üzerine 1831 yılında Osmanlı’nın ilk nüfus sayımı yapılmıştır. Sayımın temel amacı askerlik olduğu için yalnızca erkekler sayılmıştır. Ayrıca vergi için evler ve hayvanlar da sayılmıştır.
- Sayımlarda belirlenen askerlerin sağlık durumlarını belirlemek amacı ile Mekteb-i Tıbbiye kuruldu.
- Günümüz askerlik şubesi olan Darü’l Şuray-ı Askeri kuruldu.
- Yeniçerilerin kaldırılması ile mehteranlar da kaldırılmıştır. Yerine ise Donizetti Kardeşler tarafından askeri bando ve mızıka okulu olan Mızıkay-ı Hümayun açılmıştır.
- Anadolu’da güvenliği sağlamak için günümüz jandarmasına denk gelen Redif Birlikleri kurulmuştur. Rumeli’nin güvenliğini sağlamak için ise Müşirlikler (Valilikler) ve Feriklikler kurulmuştur.
- (Tımar sistemi ile Anadolu’da güvenlik sağlanıyordu. Güvenlik için yeni bir birlik kurulması tımarın bitmesinin sonuçlarındandır. )
- Mekteb-i Harbiye kurulmuştur.
- Günümüz Genel Kurmay Başkanı ve Milli Savunma Bakanı görevlerini yapan Seraskerlik makamı kuruldu. Osmanlı’nın ilk seraskeri Ağa Hüseyin Paşa (Rusçuklu Hüseyin Paşa) olmuştur.
|
EĞİTİM, KÜLTÜR VE SAĞLIK ALANLARINDA YAPILAN ISLAHATLAR
|
- Osmanlı tarihinde ilk kez Avrupa’ya eğitim amaçlı öğrenci II. Mahmut zamanında gönderildi.
- Avrupa tarzı eğitim kurumları açılmış aynı zamanda medreseler de eğitime devam etmiştir. Bu durum eğitim sisteminde ikiliklere neden olmuştur.
- Günümüz ortaokullarına denk gelen Rüştiyeler açıldı.
- Memur yetiştirmek amacı ile Mekteb-i Maarif-i Adliye açıldı.
- Asker yetiştirmek için Mekteb-i Harbiye açıldı.
- Yüksekokullara öğrenci yetiştirmek amacıyla orta dereceli olan Mekteb-i Umumi Edebiye açılmıştır.
- Osmanlı Devleti’nde ilk kez İstanbul’da kız ve erkek çocuklarına ilköğretim zorunlu hale getirildi. (Kız ve erkek çocukları beraber okumamaktaydı. Karma eğitim ile karıştırılmamalı. Osmanlı’da hiçbir zaman karma eğitim olmamıştır.)
- Yabancı dil bilen diplomat yetiştirmek amacı ile Tercüme Odaları kurulmuştur.
- Osmanlı’da yurt içi gezilerine çıkan ilk padişah II. Mahmut olmuştur. Gezilerini Sefaretname-i Hayr ve Ayatü’l Hayr eserlerinde kaleme almıştır.
- İlk resmi gazete olan Takvim-i Vekayi ve Mehmet ALİ Paşa’nın gazetesi olan Vekay-i Mısriyye bu dönemde basılmaya başlanmıştır.
|
EKONOMİ ALANINDA YAPILAN ISLAHATLAR
|
- Vergi gelirlerinin belirlenmesi amacı ile mülk sayımı yapıldı.
- Yerli kumaş üretmek için İstanbul’da çuha (bez) imalathanesi açıldı.
- Yerli malı teşvik edildi. Memurların giydiği kıyafetlerin yerli malından olması zorunlu tutuldu.
- İhracata önem verildi.
- Yerli üretimi artırmak amacıyla yerli üreticiye gümrük kolaylığı getirildi.
- Ticaret Nezareti kuruldu.
- Mali yılbaşı Mart ayı olarak kabul edildi.
- Devlet memurları maaşa bağlandı.
- Yeni ordu olan Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusunun ihtiyaçlarını karşılamak için İhtisap Rüsumu vergisi çıkarıldı.
- Redif birliklerinin giderlerinin karşılanması için İane-i Cihadiyye vergisi çıkarıldı.
- İlk kez İngiltere’den buharlı makine getirildi.
- İstanbul esnafının işleri için İhtisap Ağalığı kuruldu.
|
Osmanlı Dağılma Dönemi ıslahatları bir sonraki yazımızda Tanzimat Dönemi ile devam etmektedir.
KPSS Tarih konularımız ayrıntılı bir şekilde Tarih menüsü altında bulunmaktadır.
