ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ VE II. TÜRK BEYLİKLERİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİ

Bu yazımızda Anadolu Selçuklu Devleti ve II. Türk Beylikleri kültür ve medeniyeti konusunu anlatacağız.

DEVLET YÖNETİMİ

• Devlet, hükümdar ve ailesinin ortak malıdır. (üleş)
• Hükümdar unvanları:

Sultan	Keykubat
Bey	Keykavus
Emir-i Azam	İzzeddin
Rükneddin	Keyhüsrev
Gıyaseddin	İmameddin

 

• Anadolu Selçuklu Devleti ve II.Türk Beyliklerinin hükümdarlık alametleri (sembolleri) Büyük Selçuklu Devleti ile aynıdır.

Sancak

Kotuz (Sorguç)

Kılıç

Yay

Örgin

Otağ (Çadır)

Hutbe Okutmak

Tiraz (Halife’nin gönderdiği elbise)

Hilat (Halife’nin gönderdiği hediye)

Çetr (Saltanat Şemsiyesi)

Sikke

Berat (Atama Yazısı)

Gaşiye (Sultanın atının eyer örtüsü)

Tuğ

Nevbet (Davul)

Mühür

Para Bastırmak

 

• Devlet işlerini yürüten organa Divan-ı Saltanat denir. Büyük Divan’a bağlı alt divanlar vardır. Bunlar:

1-Divan-ı Pervane: İkta topraklarını dağıtan divandır.

2-Divan-ı İşraf: Askeri ve hukuki konular dışındaki denetleme divanıdır.

3-Divan-ı İstifa: Mali işlerden sorumlu divandır.

4-Divan-ı Arz: Askeri işlerden sorumlu divandır.

5-Divan-ı Tuğra: Yazışmalardan sorumlu divandır.

6-Niyabet-i Saltanat: Sultanın olmadığı zamanlarda toplanan divandır.

7-Divan-ı Has: Has arazilerinden sorumlu divandır.

8-Divan-ı Evkaf-ı Memalik: Vakıfların denetiminden sorumludur.

9-Divan-ı Berid: Posta işlerinden sorumludur.

10-Divan-ı Sevahil: Deniz kuvvetleri ile ilgili olan divandır.

11-Divan-ı Şurta: Köy ve kasabaların güvenliğiyle ilgilenen divandır.

EDEBİYAT VE BİLİM

Anadolu Selçuklu Devleti ve II. Türk Beylikleri döneminde yaşamış edebiyatçılar ve bilim adamları:

İLİM İNSANI	ÖZELLİKLERİ/ ESERLERİ
Mevlana Celalettin Rumi	Tasavvuf edebiyatçısıdır.          ‘’Mesnevi’’ ve ‘’Divan-ı Kebir’’ önemli eserleridir.
Hacı Bektaş Veli	Mutasavvıftır.       Ahiliğin kurucusudur.       ‘’Makalat’’ önemli eseridir.
Yunus Emre	Anadolu’da Türkçe şiirin öncüsüdür.          Risaletü’n Nushiyye önemli eseridir.
Aşık Paşa	‘’Garipname’’ adlı eseri oldukça önemlidir.
Ahmet Gülşehri	Türkçe dilinin Anadolu’da kültür dili olması için çalışmalar yapmıştır. Feridüttin Attar’a ait olan Mantıku’t Tayr adlı eserin çevirisini yapmıştır. Eserin adı ‘’kuşların dili’’ anlamına gelir.
Muhyiddin Arabi	Yavuz Sultan Selim mezarını buldurup türbe yaptırmıştır. Şeyh Ekber unvanı ile de bilinir.
Hacı Paşa	Anadolu’nun İbni Sina’sıdır. Aydınoğulları Beyliğinde yaşamıştır.
Mehmet Ravendi	‘’Selçuklu tarihi’’ adlı eserini I. Gıyaseddin Keyhüsrev’e sundu.
Hoca Dehhani	Gazel ve kasidenin ilk örneklerini vermiştir. Divan edebiyatının kurucusu kabul etmiştir. Selçuklu Şehnamesi adlı esere sahiptir.
Cacabey	Bir gözlemevi medresesi olan Cacabey Medresesini yaptırmıştır. Anadolu’da kurulan ilk rasathanedir. Kırşehir’de bulunur.
Cüveyni	‘’Tarih-i Cihan Güşa’’ adlı eseri yazmıştır. Bu eserin ismi ‘’Cihan Fatihinin Tarihi’’ anlamına gelmektedir.  Eser, Farsça dilinde yazılmıştır.
Kul Mesud	Hint Beydaba tarafından yazılmış olan Kelile ve Dimne adlı eserin tercümesini yapmıştır. Tercümesini yaptığı bu eseri Aydınoğulları Beyliği’nde yaşayan Umur Bey’e sunmuştur.

EKONOMİ

Ekonomik açıdan Büyük Selçuklu Devleti ile aynı özelliklere sahiptirler. Tek fark Ahilik Teşkilatının kurulması ve uygulanmasıdır. Ahilik ve özellikleri:

• Ekonominin temeli Fütüvvet anlayışına dayalıdır.
• Ahilik teşkilatını oluşturan kişi Şeyh Nasrettin’dir. Şeyh Nasıreddin’e Bütün kardeşlerin abisi anlamına gelen ‘’Ahi Evran’’ unvanı verilmiştir.
• Amacı ve felsefesi Ahi Evran’ın Letaif-i Hikmet isimli kitabında yazar.
• Ahilik Kösedağ Savaşı sonrasında kurulmuştur. Ekonominin kötü olduğu zamanlardı. Ahilik teşkilatının kurulmasıyla toplumsal ve ekonomik düzen sağlandı.
• Esnafların başında Şeyh veya Pir adında biri bulunurdu.
• Bu teşkilatta mesleki eğitim verilirdi. Eğitimi başarılı bir şekilde tamamlayanlar ustalık diploması olan icazetname adı verilen belgeyi alırlardı.
• Esnaflar kazançlarının bazen %1’ini, bazen %5’ini, bazı olağanüstü durumlarda ise %10’u kadar aidat verirdi ve bu paralar bir sandıkta toplanırdı. Bu sandığa orta sandığı Bu biriken para ahilik teşkilatı giderleri, ihtiyacı olanlara yardım vb. gibi durumlar için kullanılırdı.
• Ahiliğin merkezleri; Konya, Kırşehir ve Kayseri idi.
• Ahiler arasında Fütüvvetname adı verilen bir belge vardır ve bu belgede ahilerin uyması gereken kurallar yazardı. Bu kurallar:

Esnaf kalitesiz mal üretmeyecek ve üretilen mallar ihtiyaç miktarı kadar olacak.          Aynı malı satan esnaflardan biri o ürünü diğerinden farklı fiyata satamayacak.          Esnaf yalan söylemeyecek, hırsızlık yapmayacak, zina yapmayacak, eşini dövmeyecek. Bunlardan birisini yapması halinde ahilik teşkilatından atılır.          Gayrimüslimler ahilik teşkilatına alınmaz.          Esnaflar gerektiğinde cihata katılırdı.

• Ahi Evran’ın eşi Fatma Bacı ise Anadolu kadınlarına meslek kazandırmak amacıyla Bacıyan-ı Rum (Anadolu Kadınları) adında topluluk kurdu. Ahi teşkilatının sloganı ‘’eline, beline, diline hakim ol’’ iken, Bacıyan-ı Rum’un sloganı ‘’aşına, eşine, işine’’ dikkat et idi.
• Konya, Kayseri, Kırşehir ve Ankara şehirlerinde her sene Ahilik Günü kutlanır.
• Ahiliğin Osmanlı Devleti’nde ismi loncadır.

MİMARİ ESERLER VE SANAT

Anadolu Selçuklu Devleti, günümüze çok fazla eser bırakmıştır. Teker teker yazılması ve ezberlenmesi zordur. Bunun için ayırt etme yöntemini kullanabiliriz. Diğer devletlerin eserlerini ayırt ettiğimizde geri kalan eserler Anadolu Selçuklu Devleti’ne aittir diyebileceğiz.

1-Öncelikle Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinin eserlerini kesinlikle bilinmeli. Bunlar:

Danişmentliler:	Yağıbasan Medresesi Kayseri-Ulu Camii
Dilmaçoğulları:	Bitlis-Ulu Camii
Saltuklular:	Micinger Kalesi Tepsi Minare Üç Kümbetler Mamahatun Türbesi
Artuklular:	Malabadi Köprüsü Mardin Ulu Camii
Mengücekler:	Divriği Ulu Camii
Çakalar:	Günümüze ulaşan eserleri yoktur.

 2-İstanbul, Bursa, Edirne ve Trabzon şehirleri Osmanlı Devleti zamanında alınmıştır. Öncesinde hiçbir Türk devleti bu şehirlere sahip olmamıştır. Bu yüzden bu 4 şehirdeki bütün eserler Osmanlı Devleti’ne aittir.

3-Osmanlı Devleti, eserlerinde genellikle aşağıdaki beş künyeyi kulandı. İstisnaları var fakat genelde bu künyeler varsa eser için Osmanlı Devleti’ne ait diyebiliriz.

→ Sultan

→ Çelebi

→ Haseki

→ Yeşil

→ Paşa

4-Büyük Selçuklu Devleti’ne ait tek eser Diyarbakır Ulu Camii’dir.

5-Erzurum’da bulunan Yakutiye Medresesi İlhanlılara aittir.

6-Bu bilgiler dışındaki eserler Anadolu Selçuklu Devleti’ne aittir. Ayrıca Anadolu Selçuklu Devleti eserlerinde ‘’Çifte ve Alaaddin’’ künyelerini kullanırlardı. Bu iki künye eserin direk olarak Anadolu Selçuklu Devleti’ne ait olduğunu gösterir.

NOT:  Anadolu Selçuklu Devleti zamanında;

          → İlk kervansaray: Alay Han,

→ İlk camii: Alaaddin Camii,

→ İlk Hastane: Gevher Nesibe Darüşşifası,

→ İlk Medrese: Kayseri Koca Hasan Medresesi’dir.

Bir sonraki  Kpss konusu olan Osmanlı Devleti Kültür Medeniyet I için buraya tıklayabilirsiniz.