OSMANLI KÜLTÜR VE MEDENİYETİ VII: OSMANLI’DA SANAT, SPOR, MİMARİ

Osmanlı kültür ve medeniyeti Kpss tarih dersi içerisinde en çok soru çıkan konulardan biridir. KPSS lisansta en az 2-3 soru gelmektedir. Bazı yıllarda bu sayı 6’ya kadar çıkmıştır. Osmanlı kültür ve medeniyeti ünitesinin son konusu olan bu yazımızda Osmanlı mimarisi , Osmanlı Devleti sanat dalları , Osmanlı Devleti’nde spor ve edebiyat konularını anlatacağız.

MİMARİ

Osmanlı Devleti’nde mimari;

SİVİL MİMARİ

Ev Hamam Çeşme Darüşşifa Kervansaray Saray Kütüphane vs.

ASKERİ MİMARİ

Kale Sur Burç Nizamiye Garnizon Kışla vs.

DİNİ MİMARİ

Camii Medrese Mescit Külliye Tekke Zaviye Türbe vs.

Osmanlı kültür ve medeniyeti içerisinde yer alan mimari konusunu erken dönem mimari , klasik dönem mimari ve geç dönem mimari olarak üç başlıkta inceleyeceğiz.

ERKEN DÖNEMİ OSMANLI MİMARİSİ

• Osmanlı erken dönem mimarisi devletin kurulması ile başlar ve 1501 yılında Bayezid Camii’nin inşaatının başlamasına kadar devam eder.
• 1333 yılında inşa edilen İznik Hacı Özbek Camii Osmanlı’nın ilk camisidir.
• Osmanlı Devleti’nde iki kubbeli ilk Camii Bursa’da bulunan Orhan Bey Camii’dir.
• Osmanlı’nın ilk büyük yapısı Bursa şehrinde bulunan Ulu Camii’dir. 
• Diğer erken dönem dini mimari eserlerleri:

• İznik Yeşil Camii
• Bursa Yeşil Camii
• Ankara Hacı Bayram Camii
• İznik Süleyman Paşa Medresesi
• Lala Şahin Paşa Medresesi
• Bursa Yıldırım Medresesi
• Edirne Üç Şerefeli Camii

• Osmanlı Devleti erken dönem sivil mimari eserleri:

• Edirne Sarayı
• Edirne Bedesteni
• Bursa Çarşısı
• Bursa Emir Hanı
• Irgandi Köprüsü

• Erken dönem askeri mimariye örnek ise I. Beyazid Dönemi’nde yapılan Anadolu Hisarı’dır.

KLASİK DÖNEM OSMANLI MİMARİSİ

• Klasik Dönem Osmanlı mimarisi 1501 yılında Beyazid Camii’nin inşaatıyla başlar.
• Beyazid Camii , klasik dönem mimarinin ilk eseridir.
• İlk altı minareli Camii klasik dönemde inşa edilen mimarlığını Sedefkar Mehmet’in yaptığı Sultan Ahmet Camii’dir. Sultan Ahmet Camii , Avrupalılar tarafından Blue Mosque olarak bilinir.
• Bosna’da bulunan Mostar Köprüsü , klasik dönemde Mimar Hayreddin tarafından yapılmıştır.
• Dönemin en önemli mimarı Mimar Sinan’dır.

Mimar Sinan

• Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat zamanlarında çalışmıştır.

• Çıraklık Eseri: Şehzade Camii
• Kalfalık Eseri: Süleymaniye Camii
• Ustalık Eseri: Selimiye Camii

• Mimar Sinan’ın diğer bazı eserleri:

Sokullu Mehmet Paşa Camii	Rüstem Paşa Medresesi
Kanuni Türbesi	Mihrimah Sultan Camii
Haseki Camii	Hürrem Sultan Türbesi
Şehzade Mehmet Türbesi	Lüleburgaz Sokullu Medresesi

NOT: Mimar Sinan çoğu eserinde is odası, hava akım sistemi ve akustik özellikleri kullanmıştır.

GEÇ DÖNEM OSMANLI MİMARİSİ

• Geç dönem Osmanlı mimarisi 18. ve 19. yüzyılları kapsamaktadır.
• Mimaride barok, rokoko gibi Batılı ulusların üslupları kullanılmıştır.
• Osmanlı kültür ve medeniyeti içerisinde yer alan geç dönem Osmanlı mimarisini beş başlıkta inceleyeceğiz.

LALE DEVRİ MİMARİSİ

• Lale devri mimari eserleri:

• Nevşehirli İbrahim Paşa Külliyesi
• III. Ahmet Çeşmesi
• Sadabat Köşkü
• Sadabat Kasrı

BAROK VE ROKOKO ÜSLÜBU

• Osmanlı’nın geleneksel mimari ve süsleme üslupları değişmiş, barok ve rokoko üslupları mimaride çokça kullanılmaya başlamıştır.
• Barok ve Rokoko üslubu kullanılarak yapılmış Osmanlı mimari eserleri:

• Nur-u Osmaniye Camii (Osmanlı’nın barok mimarisi kullanılan ilk eseri)
• Haydarpaşa Selimiye Camii
• Selimiye Kışlası
• Nusretiye Camii

AMPİR ÜSLUBU

• 1808 ve 1860 yıllarında arasında Osmanlı’da yapılan mimari eserlerde ampir üslubu kullanılmıştır.
• Nusretiye Camii ve Ortaköy Camii ampir üslubu ile yapılan eserlerdendir.

ELEKTİK (SEÇMECİ) DÖNEM

• Dolmabahçe Sarayı bu dönemin önemli eserlerindendir.

NEOKLASİK DÖNEM

• Bakırköy Camii ve Bebek Camii bu dönemin önemli eserlerindendir.

SANAT

Osmanlı kültür ve medeniyeti arasında yer alan bu konumuzda Osmanlı’daki sanat kollarından bahsedeceğiz.

HAT

Güzel yazma sanatıdır. Hat ; çizik, satır veya kesik anlamına gelir. Hat sanatını icra eden kişiye hattat denir. Osmanlı’nın en büyük hat sanatçısı hattatların kıblesi anlamına gelen Kıblet’ül Hattain lakabına sahip Şeyh Hamdullah’tır. Günümüze hatları ulaşan ilk Osmanlı Padişahı III. Mustafa’dır. Kufi, Sülüs, Tevki, Talik, Divani, Rika gibi türleri vardır. Hat sanatının önemli temsilcileri: Ahmet Karahisari Mustafa Rakım Efendi Hafız Osman Hamit Aytaç

MİNYATÜR

Perspektif kullanılmayan resimlerdir. Minyatür sanatçısına musavver veya nakkaş denir. Minyatür sanatında, makamı en yüksek olan kişi daha büyük çizilir. Siyasal ve sosyal konular işlenir. Nakkaş Sinan ‘’Gül Koklayan Fatih’’ adlı minyatürü ile minyatür sanatını portre görünümüne geçirmiştir. Nakkaş Sinan’ın Hürname adlı eseri, Levni’nin Surname ve Silsilename adlı eserleri, Matrakçı Nasuh’un Tuhfetü’l Guzat adlı eseri önemli minyatür örneklerindendir.

TEZHİP

El yazması kitapların altın tozu ile süslenmesi sanatıdır. Tezhip sanatçısına müzehhip denir. En önemli sanatçısı Kara Mehmet’tir.

RESİM

Resmini yaptıran ilk Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmet’tir. İtalyan ressam Bellini tarafından yapılmıştır. II. Mehmet resim sanatını öğrenmesi için Sinan Bey’i İtalya’ya eğitime göndermiştir. Osmanlı’da ilk resim sergisi Şeker Ahmet Paşa tarafından açılmıştır. Resmini devlet dairelerine astıran ilk padişah II. Mahmu’tur. İlk Türk kadın ressam Mihri Müşfik’tir. Osman Hamdi Bey’in Kaplumbağa Terbiyecisi, Silah Tacirleri, Genç Kız Portresi önemli eserlerindendir.

MÜZİK

Osmanlı’da müzik eğitimi Enderun’da verilmiştir. Daha sonra ise Darülelhan’da verilmeye başlamıştır. ( Darülelhan günümüz İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı’dır.) ‘’Müzik İlminin Şeyhi’’ denilen Itri önemli müzik insanlarımızdandır. (100 TL’nin arkasında Itri bulunmaktadır.) II. Mahmut Dönemi’nde mehteranlar kaldırıldı ve yerine İtalyan Donizetti Kardeşler tarafından Mızıka-yı Hümayun kuruldu. III. Selim , Suzi Dilara Makamını buldu. Safuyiddin Urme ses sistemini bulmuştur. Osmanlı tarihinde batı tarzı müzik eğitimi alan ilk padişah Alafranga lakabını taşıyan Sultan Abdülmecid’dir. Mozart’ın 5 numaralı konçertosu Türk konçertosu olarak bilinir.

ÇİNİ

Kilin pişirilmesi ve çeşitli motifler ile süslenmesi ile ortaya çıkar. İznik, Kütahya, İstanbul, Bursa ve Diyarbakır çiniciliğin geliştiği şehirlerdendir.

HALICILIK

Uşak ve Saray halıları önemli Osmanlı halılarıdır.

TELKARİ

Osmanlı’da gümüş işleme sanatına telkâri denir.

MALAKARİ

Osmanlı’da duvar süsleme sanatına malakari denir.

CİLTÇİLİK

Ciltçilik , kitapların uzun süre dayanması için dışlarına deriden yapılan kaplamadır. Osmanlı’da ilk ciltçilik teşkilatı Sultan II. Beyazid Dönemi’nde kurulmuştur. Ciltçilik ile uğraşana mücellid denir.

HEYKELCİLİK

Osmanlı’da ilk heykeltıraşlık eğitimi Osman Hamdi Bey’in kurduğu Sanayi-i Nefise Mektebi’nde verildi. Osmanlı’da gelişmiş bir sanat değildir. Osmanlı Devleti’nde heykelini yaptıran ilk padişah Sultan Abdülaziz olmuştur.

VİTRAY

Cam süsleme sanatına vitray denir.

TİYATRO

Osmanlı’da ilk tiyatro Güllü Agop tarafından kurulan Gedik Paşa Tiyatrosudur. Müslüman oyuncuların sahne aldığı ilk tiyatro Gedik Paşa Tiyatrosu olmuştur. Osmanlı’da ilk konservatuvar Darülbedayi olmuştur. Burası daha sonra İstanbul Şehir Tiyatroları ismini almıştır.

 EDEBİYAT

• Osmanlı’nın resmi dili Türkçe’dir fakat Arap alfabesi ile yazılır.
• Osmanlı tarihi ile ilgili ilk manzum eser Ahmedi tarafından yazılmıştır. Eserin ismi İskendername’dir.
• Şairlerin oluşturduğu sınıfa şüera , kalemi iyi olan şairlere de Sültanü’ş Şüera denir.
• Cevdet Paşa tarafından Dil ve Edebiyat Akademisi açılmıştır.
• Osmanlı kültür medeniyeti konusunun alt başlıklarından olan edebiyatın öne çıkan isimleri:

HALK EDEBİYATI	TEKKE EDEBİYATI	DİVAN EDEBİYATI
Gevheri Dadaloğlu Kul Mehmet Karacaoğlan Kul Mustafa Aşık Ömer	Kaygusuz Abdal Pir Sultan Abdal Hacı Bayram İbrahim Gülşeni Ümmi Sina Mahmut Hüdai	Denhani Nesimi Şeyhi Baki Nedim Nefi Fuzuli Ruhi Süleyman Çelebi Ahmedi Şeyh Galip Ahmet Paşa

• Osmanlı padişahlarının mahlasları:

PADİŞAH	MAHLASI
Fatih Sultan Mehmet	Avni
Kanuni Sultan Süleyman	Muhibbi
II. Murat	Muradi
II. Beyazid	Adli
I.Ahmet	Bahti
II. Osman	Farisi
III. Ahmed	Necib
III. Selim	İlhami
II. Mahmud	Adli

BASIN – YAYIN

• Osmanlı Devleti’nde ilk resmi gazete II. Mahmut zamanında çıkarılan Takvim-i Vekayi Takvim-i Vekayi gazetesi hem Türkçe hem de Fransızca olarak çıkarılmıştır.
• Abdülmecid Dönemi’nde ise Ceride-i Havadis adlı resmi gazete çıkarılmıştır.
• Osmanlı’nın ilk özel gazetesi Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılan Tercüman-ı Ahval adlı gazetedir.
• İlk Türk dergisi 1850 yılında yayımlanan Vekay-ı Tıbbiye’dir.
• İlk mizah dergisi 1872 yılında Teodor Kasap tarafından çıkarılan Diyojen’dir.
• Meşrutiyet’in sona ermesinin ardından Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali Suavi, Agah Efendi Avrupa’ya gitmiş ve Hürriyet, Muhbir, Ulum, İttihat ismindeki gazeteleri çıkararak Bab-ı Ali’yi eleştirmişlerdir.
• Meşrutiyet’in ardından Hüseyin Cahit, Tevfik Fikret gibi isimler Tanin Gazetesini çıkarmışlardır.
• Osmanlı Devleti’nde çıkarılan ilk kadın dergisi 1869 yılında çıkarılan kadınların yükselişi anlamına gelen Terakki Muhedderat adlı dergidir.
• Yazar kadrosu tamamen kadınlardan oluşan dergi ise çiçek bahçesi anlamına gelen Şüküfezar adlı dergidir.
• Halide Edip, İsmet Hakkı, Fatma Müzehher gibi kadınların yazılarının yer aldığı Demet Dergisi’nde , kadınlara getirilen mesleki sınırlamalara karşı tepki gösterilmiştir.

SPOR

• Güreş ve okçuluk sporları Osmanlı Devleti’nin önemli spor dallarından olmuştur.
• Pehlivanların padişah huzurunda yaptıkları güreşlere Huzur Güreşi ismi verilirdi.
• Ok atıcılığı ile uğraşanlara kemankeş ismi verilirdi.
• At biniciliği de Osmanlı’nın önemli spor dallarındandı. Yetenekli at binicilerine cundi ismi verilirdi.
• Altışar kişilik iki takım arasında oynanan tomak oyunu Osmanlı Devleti’nin son iki yüz yılında severek oynanan oyunudur.
• Osmanlı’nın ilk futbol kulübü siyah çoraplılar anlamına gelen Black Stocking’dir.
• Fuat Hüsnü Kayacan , ilk Türk futbolcudur. Türklerin futbol oynaması yasak olduğu için Bobby lakabı ile oynamıştır.
• Osmanlı’nın katıldığı ilk olimpiyat 1912 yılında yapılan Stockholm Olimpiyatları’dır.
• 1936 yılında Berlin Olimpiyatlarında güreş dalında ülkemize ilk kez olimpiyat şampiyonluğu yaşayan kişi Selim Sırrı Tarcan’dır.
• 1920 yılında Belçika’da düzenlenecek olan Anvers Olimpiyatları’na I.Dünya Savaşı’nı başlattıkları gerekçesi ile Osmanlı ve Almanya çağrılmamıştır.

 

Konumuzun devamı olan Osmanlı Kuruluş Dönemi için buraya tıklayabilirsiniz.